شرمن: در مذاکرات از زیرمیز توئیت می‌کردیم/فرانسه توافق را به‌هم زد/ من و عراقچی در طول‌مذاکرات نوه‌دار شدیم/ظریف خوب فریاد می‌زندزبان انگلیسی تنها محدودیت جلیلی نبود/ مذاکره با تیم جلیلی مأیوس‌کننده بود

وندی شرمن معاون سابق وزیر خارجه آمریکا در نشستی که اخیرا در اندیشکده «بیکر» دانشگاه «رایس» برگزار شد، به تشریح جزئیات و پشت صحنه‌های کمتر مطرح شده مذاکرات هسته‌ای با ایران پرداخته است.

شرمن در بخشی از این سخنرانی، مذاکرات با تیم قبلی جمهوری اسلامی را «کاملا مأیوس‌کننده و بی‌نتیجه» خواند و گفت: «کاترین اشتون (مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا) طرف ما را به زبان انگلیسی پیش می‌برد، اما سعید جلیلی (مذاکره‌کننده وقت ایران) طرف ایرانی مذاکره را به فارسی پیش می‌برد. اما زبان تنها محدودیت نبود. پیشنهاد هر دو طرف جاه‌طلبانه بود و هیچ نقطه اشتراکی نداشت و این بدان معنا بود که دریای فاصله بین ما نمی‌توانست کوچک‌تر شود.»

رئیس سابق تیم مذاکره‌کننده آمریکا با بیان اینکه پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران ادامه داشت، گفت: «افزایش تهدید موجب شد تا بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در سازمان ملل متحد کارتونی از برنامه هسته‌ای ایران را به نمایش بگذارد.»

شرمن با اشاره به آغاز مذاکرات پشت صحنه در عمان گفت: «اوباما مجبور شد تصمیمی مهم بگیرد. ایران به دانش هسته‌ای مسلط شده بود و ما هم گزینه نظامی واقعی‌ای داشتیم. اما حمله نظامی دانش ایران را نابود نمی‌کرد و آن وقت ایران چند سال بعد دوباره به صورت مخفی برنامه هسته‌ای خود را از سر می‌گرفت و نه تنها مشکل حل نمی‌شد، بلکه مشکلات بیشتری ایجاد می‌شد.»

وی افزود: «به همین جهت رئیس‌جمهوری اجازه داد که مذاکره‌کنندگان به ایران اعلام کنند که ایران ممکن است که بتواند یک برنامه بسیار محدود غیرنظامی داشته باشد و جهان هم ساز‌و‌کار نظارتی محکمی را برای کسب اطمینان از صلح‌آمیز بودن برنامه ایران به کار می‌گیرد.»

شرمن گفت: «نگاه واقع‌بینانه اوباما به توانمندی‌های ایران راه را برای پیشبرد مذاکرات باز کرد.»

معاون سابق وزارت خارجه آمریکا در مورد روند انجام مذاکرات پشت پرده در عمان گفت: «وقتی نگاه می‌کنید، انجام مذاکرات محرمانه غیرممکن به نظر می‌رسد. انجام مذاکره محرمانه در عصر ماهواره‌های جی‌پی‌اس، پهپاد، پوشش 24 ساعته رسانه‌ای و درز بی‌پایان اطلاعات دولتی غیرممکن است، اما این کار انجام شد.»

وی افزود: «مذاکره‌کننده‌ها زمانی که خانه خود را ترک می‌کردند، به خانواده‌های خود نمی‌گفتند که به کجا می‌روند یا چرا می‌روند. آن‌ها با هواپیماهای بدون نشان (وزارت خارجه) به مسقط می‌رفتند و با خودروهای بی‌نشان (دیپلماتیک) تردد کرده و در مهمانخانه‌های کوچک در دریای عمان مستقر می‌شدند.»

شرمن ادامه داد: «وقتی کارکنان وزارت خارجه از مرکز عملیات، که تمام دیپلمات‌ها را در هر زمان و در هر کجایی که باشند، رصد می‌کند - می‌توانید از خانواده‌های دیپلمات‌ها بپرسید - سراغ رئیس‌شان را می‌گرفتند، با توجیهاتی مانند اینکه "مریض شده یا پیش والدینش یا خانواده‌اش رفته" مواجه می‌شدند.»

وی گفت در مذاکرات عمان و بعدا در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، طرفین به سندی 4 صفحه‌ای دست یافتند که جای خالی‌های زیادی در آن وجود داشت، اما کلیت آن این بود که ایران در برابر «رفع جزئی تحریم‌ها» برنامه هسته‌ای خود را در همان سطح نگه داشته یا حتی به عقب بازمی‌گرداند، تا زمان لازم برای مذاکره بر سر توافق جامع به دست آید. به گفته شرمن «آن سند 4 صفحه‌ای برنامه اقدام مشترک (توافق موقت ژنو) بود.»

مذاکره‌کننده سابق آمریکا افزود: «سپس این سند را به میان اعضای 1+5 بردیم، شرکای ما از اینکه فهمیدند مذاکراتی در جریان بوده، جا خوردند. این بدان معنی نبود که این مسئله غرور و احساس ارزش آن‌ها را خدشه‌دار نکرد. همکاران اروپایی ما رنجیدند. برخی از آن‌ها به این خاطر ناراحت شدند که مدت‌ها موافق بودند که (به ایران) اجازه داشتن برنامه محدود داده شود، یعنی کلیدی که باعث رفع بن‌بست می‌شد و این ایالات متحده بود که همواره تا آن زمان گفته بود این شرط را نمی‌پذیرد.»وی ادامه داد: «صادقانه بگویم، هیچ کشوری در دنیا نیست که سندی تقریبا تمام شده را به آن ارائه کنند و بپذیرد که آن را امضا کنند. گفت‌وگوهای سختی درگرفت، اما ما نگرانی‌های مهمتری داشتیم، مثل جاهای خالی در سند.»

به گفته شرمن، بعدا در اولین جلسه مذاکرات رسمی که تحت پوشش رسانه‌ها برگزار شد، همه بسیار خوش‌بین بودند، اما نهایتا نگرانی‌های دقایق پایانی به خصوص از سوی فرانسه موجب شد تا همه دست خالی به خانه بازگردند.

معاون سابق وزارت خارجه آمریکا گفت: «دو هفته همه برای مذاکراتی فشرده و شب بیداری‌های طولانی به ژنو بازگشتند. بیل برنز (قائم مقام وقت) و جیک سالیوان مدام از آسانسور بالا و پائین می‌رفتند و با وزیر کری گفت‌وگو می‌کردند.»

پس از این دور از مذاکرات بود که توافق موقت ژنو حاصل شد و به گفته شرمن «فضای لازم برای مذاکره به دست آمد.»

شرمن سپس گفت جان کری وزیر خارجه آمریکا و محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران همزمان به گفت‌وگوهایشان ادامه می‌دادند.

وی در مورد ظریف گفت: «ظریف در ایالات متحده درس خوانده و 30 سال اینجا زندگی کرده است. او مدرک دکترای خود در حقوق بین‌الملل را از دانشگاه دنور، در دانشکده‌ای که حالا به نام پدر مادلین آلبرایت است و از شهری که جان کری در آن متولد شده، دریافت کرده است.»

وی افزود: «همانطور که گفتم، او 30 سال در ایالات متحده زندگی کرده و انگلیسی را روان صحبت می‌کند، درست مانند همه دیگر اعضای تیم مذاکره‌کننده جدید. به همین خاطر همه مذاکرات ما به زبان انگلیسی انجام شده و مکتوب می‌شد.»

به گفته شرمن، کری می‌دانست که این مذاکرات عدم اعتماد عمیقی را که وجود دارد، حل نمی‌کند، اما در عین حال اطمینان داشت که طرفین منافع مشترکی در آن دارند.

وی با بیان بر اینکه کری در طول مذاکرات بر تأثیرات ایجاد رابطه شخصی با طرف مقابل واقف بود، گفت در سطح کارشناسان هم بین هر دو طرف روابط شخصی شکل گرفت. او به عنوان نمونه به ارنست مونیز، وزیر انرژی آمریکا و علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی که هر دو فارغ التحصیل دانشگاه ام‌آی‌تی هستند اشاره کرد.

به گفته شرمن، البته همه چیز آنقدر خوب هم نبود و در مواردی طرفین احساس می‌کردند به بن‌بست رسیده‌اند. وی افزود: «در یک مرحله، من برای دیدار دوجانبه با ایرانی‌ها در ژنو بودم و قرار بود کری هم از لندن به ما بپیوندد... کری به من گفت به ایرانی‌ها پیام بدهم که اگر پیشرفتی صورت نگیرد، او در لندن می‌ماند. این پیام بن بست را باز کرد، اما وقتی او به ژنو آمد، به هر حال یک جلسه سخت در انتظارش بود.»

شرمن گفت: «این جلسه آنقدر سخت بود که کری بر خلاف رویه معمول و مشخصه شخصیتی‌اش، دستش را آنقدر محکم روی میز کوبید که خودکار روی میز به هوا بلند شد و به همتای من عباس عراقچی برخورد کرد.»

وی سپس به انتقادات از مذاکرات هسته‌ای اشاره کرد و گفت هم در آمریکا و هم در ایران مخالفت‌هایی با این گفت‌وگوها وجود داشت، با این حال اوباما مصمم به ادامه مذاکرات بود و نهایتا توافق موقت «لوزان» به دست آمد که به گفته شرمن «همه را شگفت‌زده کرد.»

شرمن گفت پس از آن همه به حصول توافق نهایی امیدوار بودند اما در طول مذاکرات جزئیات و عدم تفاهم بر سر آن‌ها، امیدها را ناامید می‌کرد.

به گفته معاون سابق وزارت خارجه آمریکا، همه طرف‌ها بر آنچه در داخل اتاق مذاکرات بود متمرکز بودند، هرچند که در دنیای امروز و با پوشش رسانه‌ای که وجود دارد، این مسئله کار ساده‌ای نبود، «به خصوص در وضعیتی که برخی از مذاکره‌کننده‌ها از زیر میز برای اثرگذاری بر روند مذاکرات توئیت می‌کردند.»

شرمن با بیان اینکه هر دو طرف به خصوص ایران و به خصوص ایالات متحده، از اهرم‌هایی برخوردار بودند، گفت: «دست کم برای ایالات متحده، مذاکرات هرگز مبتنی بر اعتماد نبود. هم من و هم همتایم، عباس عراقچی در طول مذاکرات برای اولین بار نوه‌دار شدیم. حتی بعد از آن برهه انسانی، که من و عباس عراقچی فیلم نوه‌هایمان را به یکدیگر نشان دادیم، مذاکرات به همان اندازه قبل مبتنی بر بی‌اعتمادی ادامه یافت.»

وی در ادامه افزود: «هر دو طرف، امتیازاتی دادند، اما هیچ‌یک به طور کامل همه‌چیز را واگذار نکردند، به جز یک استثنا بزرگ: ایران هرگز نمی‌تواند به بمب اتمی دست یابد.»

شرمن در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا مورد مشخصی بوده که به واسطه روابط شخصی طرفین حل شود، از بیان جزئیات خودداری کرد، اما گفت: «موارد زیادی رخ داد که وضعیت دشواری پیش می‌آمد و جان کری به اتاق ظریف می‌رفت یا وزیر ظریف به اتاق او می‌رفت و آن‌ها این مسئله را با هم در میان می‌گذاشتند، یکی از این موارد (جدال لفظی کری و ظریف) به رسانه‌ها هم کشیده شد.»

وی افزود: «اینکه وزیر کری را به چنین وضعی (عصبانیت) برسانید، کار ساده‌ای نیست، چون او انسان بسیار صبور و بخشنده‌ای است. آن زمان در ناهارخوری ساختمان در وین بودیم که من ناگهان از پشت دیوار صدای داد و فریاد شنیدم. چراکه آن‌ها در صورت لزوم سر هم فریاد هم می‌زدند. آن‌هایی که آقای ظریف را بشناسند، می‌دانند که او خیلی خوب فریاد می‌زند و بسیار احساسی است. تصور می‌کنم که آن رابطه شخصی کاملا کاملا مورد نیاز بود.»

شرمن ادامه داد: «هرچند بی‌اعتمادی‌ها هرگز برطرف نشد، اما به واسطه بحث‌هایی که عباس عراقچی و من، مجید روانچی و من در مورد موضوعات شخصی داشتیم، این مسئله در طول مذاکرات به ما کمک کرد که دستکم صبوری بیشتری مقابل هم به خرج دهیم. ما همچنان به یکدیگر ایمیل می‌زنیم و باید بگویم که این تغییر بزرگی در روابط دیپلماتیکی بود که شاهدش بودیم. علاوه بر این، این رابطه شخصی بین وزرا موجب شد تا ما بتوانیم ملوان‌هایی را که ایران بازداشت کرده بود، بسرعت به خانه بازگردانیم.»

منبع: فارس