حقایق و ناگفته های واکسن کووید-۱۹

بد نیست در  بحبوبه ی هیجان فراوانی که از عرضه ی عنقریب ِ نخستین واکسن موثر  در مقابل "کووید-۱۹" توسط شرکت "فایزر و بیوان تک " پیدا شده است ، گذرا به حقایقی علمی در خصوص آن بپردازیم.
نخست این که ۹۰٪ کارایی این واکسن در مقایسه با انتظار ۴۰ تا ۵۰٪ در پیش بینی های پیشین بسیار چشمگیر و دلگرم کننده می نماید .
شاید بد نباشد اشاره ای اجمالی به شیوه ی بدیع مهندسی این واکسن که در قیاس با سلف های خود بی نظیر و سرگیجه آور است ، شود .این فن آوری بسیار نوین در پردازش واکسن به روش  " m-RNA " معروف است ؛ که در جریان آن بجای استفاده از پاره ای از ویروس ، بی جان یا ضعیف شده  ی آن تنها کُد ژنتیک که رمز ساختاری آن را در خود نهفته دارد ، به بدن وارد می شود . ورود این اطلاعات ژنی بی آن که آسیب رسان واقع شود ، بدن دریافت کننده را به واکنش تمام عیار در مقابل  تمامیت ویروس وادار کرده ، و ایمنی مطلوب  ببار می آورد .مصونیت  ناشی از این شیوه نه تنها به تراوش پادتن های اختصاصی که به ساخت سلول های -T نیز منجر می گردد ؛ و به این ترتیب بالاترین تراز ِ امنیتی نزدیک به ۹۰٪ بوجود می آید .
از این که بگذریم، زمان تولید واکسن نیز بسیار معجزه آسا می نماید ؛ در میان انبوه واکسن های ساخته شده،  اوریون (Mump) با ۵ سال کوتاه ترین زمان سپری شده را دارا بود. این زمان برای این واکسن تنها یک سال به درازا کشید !
به توصیه ی سازمان جهانی بهداشت (WHO) در بیشتر کشور ها ، کادر درمانی نامزد دریافت نخستین واکسن هاخواهند بود ؛ گو این که کشور های معدودی از جمله بریتانیا هستند که خط مقدم خود را به اهالی خانه های سالمندان و سر پرست ها ، و سپس گروه درمانی تعدیل کرده اند . این اولویت ها کم کم به گروه های بالای ۸۰ ، ۷۰ ، ۶۰ و در پایان ۵۰ سال یعنی آن دسته که در معرض مرگ و میر بیشتر از این‌بیماری هستند ، معطوف خواهد بود . این مرحله ی نخست (phase-1) ایمن سازی فراگیر است . اعتقاد بر این است که با این شیوه در کمترین زمان می توان امنیت لازم را در ۹۹٪ کسانی که بیشترین مرگ و میر را دارند ، ایجاد کرد .
با این وجود نکته های فراوانی هستند که هنوز روشن نشده اند ؛ از جمله این که درست نمی دانیم که :
-آیا این واکسن در همه ی گروه های سنی پاسخی یکسان ایجاد می کند یا نه؟
-و یا این که هنوز از زمان ایمنی ایجاد شده اطلاع دقیقی در دسترس نیست .
-از سوی دیگر این که این واکسن از انتقال ویروس جلو گیری می کند یا نه نیز روشن نیست.
ساده تر بگویم : می دانیم که از " بیمار شدن " جلو گیری می کند ؛ اما اینکه از" بیمار کردن "نیز در امان بدارد ، مبهم و گنگ است .
بزرگترین چالش در کاربرد فراگیر و جهانی این واکسن ، شرایط مطلوب نگهداری آن در شرایطی موسوم به "زنجیره ی سرمای بسیار زیاد" (Ultra-Cold chain) تا بین منفی ۷۰ تا ۸۰ درجه ی سلتزیوس است ؛ که پر پیداست در کشور های کم در آمد جهان امکان پذیر نیست .
افزون بر این ، برای بروز ایمنی هر فرد به ۲ دوز این واکسن به فاصله ی‌زمانی ۳ هفته نیازمند است . در بیان اپیدمیولوژیک  یعنی برای ایمنی هر فرد با در نظر گیری ۷ روز زمان لازم برای شروع فرآیند ایمنی و ۲۱ روز تا دریافت دوز دوم ، ۲۸ روز پنجره ی ابتلا باز خواهد ماند .
با وجودی که زمان کوتاه ساخت واکسن امتیاز بزرگی محسوب می شود ، اما بهر روی سبب نگرانی هایی در خصوص امنیت آن نیز است . از این‌روست که در بولتن تولید کنندگان به تعهد فراوان به رعایت همه ی موازین و در اولویت قرار داشتن امنیت واکسن تاکید بسزایی شده است .
ایالات متحده بیش از ۱۰۰ میلیون ،اروپا نیز در همین شمار و بریتانیا ۴۰ میلیون از این واکسن را پیش خرید کرده اند .
گنجایش تولیدی "فایزر"  آنگونه که گزارش داده شده است ، تنها به  ۵۰ میلیون در ۲۰۲۰ محدود خواهد بود . آنچنان که گفته شده است ، ۱/۳میلیارد واکسن در سال ۲۰۲۱ به بازار عرضه خواهد شد .
می‌بینید که این ارقام با وجود چشمگیر بودن برای پوشش ۷ میلیارد انسان نامزد الزامی دریافت واکسن همچنان ناچیز و نا کافی می نماید .
در پایان این که ، همه ی حقایق علمی بالا در عین امید بخش ، دلگرم کننده .  افتخار آفرین بودن،  نشان روشنی از الزام رعایت نکته های ظریف ، دم دست ، گاه از چشم افتاده ... و در عین حال بسیار موثر و تاثیر گذار ِ نخستین بهداشتی است .
ماسک بزنید ؛ دست هایتان را درست و تکراری بشورید و فاصله گیری های فیزیکی را جزم در روزمرگی ها تان بکار گیرید ...
تا این‌نیز بگذرد...
دکتر شهر یار کهن زاد
اورولوژیست