فاجعه معدن طبس؛ مسئولین چه بگویند و چه نگویند؟

هر چند با توجه به دانش امروز بشر،  گاه حادثه یا حوادث را  نمی‌توان پیشگیری کرد ولی می‌توان با افزایش تمهیدات ایمنی از جمله استفاده از تکنولوژی‌های نوین، استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب، اصلاح و ایمن‌سازی محیط، آموزش و آگاهی رسانی کافی، ممیزی مستمر ایمنی و مدیریت درست محیط کار، بار ناشی از این حوادث را به حداقل ممکن رسانید. تجربیات موفق بین‌المللی این نگاه را تایید می‌کند و مقایسه آمار مرگ‌های ناشی از سوانح شغلی در کشورهای مختلف موید تاثیر مداخلات موثر ایمنی است. Safety Culture and Fatalistic attitude 

این‌که حوادثی تلخ چون انفجار معدن طبس اولین نبوده و در بسیاری کشورهای کمتر توسعه یافته اتفاق افتاده و می‌افتد شکی نیست. انصاف هم حکم می‌کند این اتفاق را با عملکرد دولت چهاردهم پیوند نزنیم ولی طرف صحبت کل حاکمیت است که متاسفانه محافظت از شهروندان ایرانی سالهاست در سیاست هایش اولویت ندارد و نه تنها فرهنگ ایمنی در برنامه هایش کم رنگ شده بلکه با تفکر و نگرش مرگ دست خداست یا کار خداست!! مسئولان می خواهند از زیر بار مسئولیت خود شانه خالی کنند.

فرهنگ ایمنی به مجموعه ای از باورها، رفتارها و ارزش‌هایی اشاره دارد که در یک جامعه یل سازمان برای ترویج ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌ها و حوادث شکل می‌گیرد. آموزش، ارتباطات موثر رده‌های مختلف سازمان، تعهد مدیریت، شناسایی و ارزیابی خطر و مخاطرات، تشویق به رفتارهای ایمن و ایجاد محیطی با حداقل ممکن خطر از مولفه‌های فرهنگ ایمنی است. حال باید پرسید کدامیک از این مولفه‌ها در سازمان‌ها و در تفکر مدیران ما نقش و جایگاهی اولی دارد؟

حوادث غیرعمد، بدون علت نبوده و ماهیتا قابل پیشگیری هستند. تجربه جهانی نشان می‌دهد هیچکدام سرنوشت محتوم ما انسان‌ها نیستند و سو مدیریت مهمترین علت رخداد آنهاست. لطفا ناکارآمدی خود را به گردن خدا نیندازید. معمول است که پس از اینگونه سوانح، برخی مسئولان به صحنه عازم می‌شوند، این حضور می‌تواند تاثیر مثبت در امدادرسانی بهتر و التیام درد بازماندگان و آسیب دیدگان باشد ولی اگر رفتار این مسئولان نسنجیده و برنامه‌ریزی نشده باشد نه‌تنها کمک کننده نیست بلکه می‌تواند تاثیری معکوس بر جای بگذارد. مسئولان که به صحنه می‌روند باید به چه نکاتی توجه کنند؛ پس از حوادث معدن‌ها، مسئولان باید وظایف و اقدامات مشخصی را دنبال کنند تا وضعیت را مدیریت و به بهبود اوضاع کمک کنند. این وظایف شامل موارد زیر است:

- اطلاع‌رسانی سریع و شفاف: مسئولان باید به‌سرعت اطلاعات دقیقی درباره حادثه ارائه دهند تا جلوی شایعات و نگرانی‌های غیرضروری گرفته شود.-

 - اطمینان حاصل کنند که تیم‌های نجات به‌طور مؤثر درحال کار هستند و برای گسترش عملیات از تمام منابع موجود استفاده می‌شود.

 - ارزیابی دقیق از ابعاد حادثه و جمع‌آوری اطلاعات جهت تحلیل علل وقوع.

- ارائه حمایت‌های مالی، پزشکی وا روان‌شناختی به آسیب‌دیدگان و خانواده‌های آنها.

- آغاز تحقیقاتی مستقل برای شناسایی علل وقوع حادثه و راه‌های جلوگیری از تکرار.
 
- اطلاع‌رسانی به نهادهای قانونی و نظارتی برای پیگیری و بررسی‌های لازم.

- تشکیل کمیته‌های تخصصی برای بررسی حادثه و ارائه پیشنهادات برای جلوگیری از حوادث مشابه در آینده.

چه بگویند:

- شفاف‌سازی و ارائه اطلاعات موثق درباره تعداد مصدومان و وضعیت آن‌ها.

- بیان اینکه سلامت و ایمنی کارکنان اولویت اصلی آنها است.

- از تیم‌های امداد و نجات تقدیر کنند.

- اطمینان خاطر به خانواده‌های آسیب‌دیدگان که در حال حمایت از آن‌ها هستند.

- با متخصصان و کارشناسان خبره در خصوص اتفاق رخ داده مشورت کنند و مستند حرف بزنند.

 چه نگویند:

- توجیه‌پذیری وقایع: از بیان هرگونه توجیه یا فرافکنی پرهیز کنند.

- بدون داشتن اطلاعات کافی، و نتایج تحقیقات موثق اظهار نظر و  نتیجه‌گیری نکنند.

-  از بیان اطلاعات غیرمطمئن یا شایعات که ممکن است نگرانی عمومی را افزایش دهد پرهیز کنند.

- امرانه برخورد نکنند و سریع صحنه حادثه را ترک نکنند.

- بی مطالعه اظهارنظر نکنند و شنیده‌های پراکنده و شایعات را مبنای اظهارنظر خود قرار ندهند.
  
آیا مسئولان ما می‌دانند در این صحنه‌ها چگونه باید رفتار کنند تا بار بیشتری بر دل دردمندان نگذارند؟ 

*استاد اپیدمیولوژی و رئیس سابق مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌ها

نویسنده:

حمید سوری*