بحران نفت و گاز در ایران؛ بدون رفع تحریم‌ها می‌شود کاری کرد؟

در روز‌های اخیر به دلیل بحران کمبود گاز، دو سوم از گاز تحویل داده شده به نیروگاه‌های کشور با سوخت مازوت و گازوئیل جایگزین شد که البته به آلودگی بیشتر در شهر‌ها منتهی گردید.

به گزارش خبرداغ به نقل از آفتاب‌نیوز؛ مالک شریعتی نیاسری سخنگوی کمیسیون انرژی نیز به تازگی اظهار کرد که با توجه به افت فشار چاه‌های گاز در پارس جنوبی اگر سرمایه گذاری لازم در صنعت گاز صورت نگیرد، ممکن است در چند سال آتی با یک بحران ملی رو به رو شویم. اشاره او به سخنان وزیر نفت بود که اعلام کرد، صنعت گاز برای حفظ تولید به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. با توجه به فرار چینی‌ها از پروژه‌های نفت و گاز ایران و عدم علاقه عملی روس‌ها به ورود به این عرصه، این سوال مطرح شده است که فناوری و سرمایه لازم برای عبور از این بحران ملی قرار است از چه منبعی تامین گردد.

محمود خاقانی مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت ایران در این‌باره به آفتاب‌نیوز گفت: بیانات وزیر محترم نفت در مورد نیاز به ۲۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی به احتمال زیاد مستند به مطالعاتی است که در بخش برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت انجام گرفته است. ایشان برای جبران کسری گاز نیز اظهار کردند که باید ۸۰ میلیارد دلار سرمایه به این صنعت تزریق شود. سوال اساسی این است که این مقدار سرمایه قرار است از کجا تامین گردد. روابط ما با بسیاری از کشور‌های تامین‌کننده سرمایه چندان به سامان و خوب نیست. از طرفی در دنیا هم آنقدر‌ها در حال حاضر سرمایه و سرمایه‌گذار وجود ندارد که ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را بپذیرند و ۲۴۰ میلیارد دلار طی چند سال به صنعت نفت و گاز این کشور سرمایه تزریق نمایند. یعنی حتی اگر روابط خارجی ما بسیار عالی بود و ما شرایط سرمایه‌گذاری را هم مهیا می‌کردیم، باز بسیار سخت می‌بود که بتوان این مقدار سرمایه را جذب کرد.

وی در ادامه افزود: یکی دیگر از بحران‌های که صنعت نفت و گاز ما با آن مواجه است، بحث کمبود شدید نیروی انسانی متخصص است. یعنی مدیران میانی و کارشناسان متخصصی که انگیزه بالای برای کار داشته باشند و در حین حال از تخصص لازم هم برخوردار باشند، غالباً طرد می‌شوند. البته برخی فناوری‌ها، غالباً توسط مجموعه‌های خصولتی در داخل کپی‌سازی شده است، اما در مجموع فناوری صنعت نفت و گاز ما متعلق به قرن بیستم است. در حالی که ما در قرن ۲۱ قرار داریم و در حال حاضر بسیاری از تجهیزات صنعت نفت و گاز از طریق اینترنت اشیاء از راه دور و همچنین فناوری «های تک» پیچیده کنترل و مدیریت می‌شوند. وضعیت نیروگاه‌های ما نیز بهتر از صنعت نفت و گاز نیست. نیروگاه ما به ازای هر ۱ متر مکعب گازی که دریافت می‌کند، تنها ۳۵ درصد کارایی دارد، در حالی که این میزان در ترکیه یا حتی عراق قریب ۵۰ درصد است.

این کارشناس حوزه انرژی اظهار کرد: از زمان دولت هفتم و هشتم بر اساس مطالعاتی که انجام گرفت، قاطبه نظام به این نتیجه رسید که اگر سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز صورت نگیرد و مصرف مدیریت نشود، ممکن است حتی به وارد‌کننده مبدل شویم. برای همین یک شرکت بهینه سازی مصرف سوخت تاسیس شد و یک بند به عنوان بند ق در بودجه سالانه گنجانده شود تا به مصرف بهینه تشویق‌های تخصیص یابد. البته اینکه چقدر این قوانین اجرا شد، این بحث دیگری است. به صورت کلی اگر مهندس اوجی وزیر محترم نفت، حتی بخواهد ۱۰ درصد سرمایه مورد نیاز را تامین کند، باید تمام بخش‌های دولت را به اصطلاح پای کار بیاورد و به تنهای از وزارت نفت کاری ساخته نیست. باید برنامه‌ای کلان تدوین شود و مقرر شود که مثلاً قرار است چند درصد انرژی ما از هسته‌ای و چند درصد از گاز و نفت تامین گردد.

فرسودگی

نرسی قربان دیگر کارشناس حوزه انرژی نیز در پاسخ به سوال اظهار کرد: این یک واقعیت است که مجموع چاه‌ها، پالایشگاه‌ها و خطوط و لوله‌های انتقال نفت و گاز ما نیازمند نوسازی و تعمیرات هستند. باید به چاه‌ها گاز و آب تزریق شود و اورهال اساسی در پالایشگاه‌های ما صورت گیرد. همچنین برای حفظ تولید باید در قسمت‌ها و مناطق نفت خیزی که قبلاً تولید نداشتیم هم سرمایه‌گذاری کنیم که البته همه این‌ها نیازمند هزینه هنگفتی است. با توجه به جذابیت‌های بخش انرژی اگر با خارج از کشور تعامل سازنده داشته باشیم و یک بالانسی در بین ارتباط با شرق و غرب ایجاد کنیم، قطعاً آن‌ها در این زمینه سرمایه‌گذاری خواهند کرد، در آن زمان ما می‌توانیم سرمایه داخل را به سمت بخش‌های مانند آموزش و بهداشت هدایت کنیم.

وی در مورد تعامل با چین در حوزه گاز و انرژی نیز گفت: چینی‌ها تجارب معینی دارند، اما خود آن‌ها نیز از بسیاری جهات به فناوری شرکت‌های غربی وابسته هستند و در پروژه‌های مهم با آن‌ها همکاری و مشارکت دارند. شرکت‌های روس نیز خودشان به دلیل تحریم‌ها در بسیاری جهات دچار مشکل و حتی بحران شده‌اند، زیرا برای تامین بسیاری تجهیزات پیشرفته به شرکت‌های غربی وابسته بوده اند.

نیاز چین به فناوری غرب

مهیار رسولی کارشناس و مهندس صنعت نفت نیز با رسم تصویری کلی از وضعیت صنعت نفت و گاز کشور به آفتاب‌نیوز گفت: واقعیت این است که برآورد وزیر محترم نفت از عطش شدید صنعت نفت و گاز کشور به سرمایه بسیار درست به نظر می‌رسد، بسیاری از تجهیزات و زیرساخت‌های ما فرسوده هستند و همزمان نیازمند سرمایه قابل توجه و فناوری می‌باشند. اما سوال این است که این فناوری و سرمایه قرار است از کجا تامین شود. در دانشگاهی در نروژ که ما در آن تحصیل می‌کردیم، حداقل ۱۰ دانشجوی مقطع دکتری چینی وجود داشت که برای کسب فناوری به آنجا آمده بودند. خود شرکت‌های چینی بزرگ مانند cnpc و پتروچاینا بسیاری از تجهیزات و حتی نیروی انسانی بسیار متخصص را از غرب تامین می‌کنند، یعنی چینی که متخصص مهندسی معکوس و کپی‌‎کاری است، به دلیل روند بسیار سریع تغییر و پیشرفت فناوری این حوزه، ترجیع داده است که یک همکاری کامل با غربی‌ها داشته باشد تا در عرض مثلاً ۲۰ سال آتی بتواند، فناوری خود را به سطح شرکت‌های بزرگی مانند توتال برساند.

وی همچنین گفت: متاسفانه چینی‌ها و روس‌ها نیز به شدت از انتقال فناوری به ما احتراز می‌کنند، حتی اگر آن فناوری غربی نباشد، زیرا علاقه‌ای به تحریم‌های بیشتر برای خود ندارند؛ بنابراین ایجاد تحول اساسی در صنعت نفت و گاز ما بدون فناوری شرکت‌های بزرگ بین‌المللی که متعلق به اروپا و آمریکا هستند، در مقطع فعلی غیرممکن است. این حرف بسیار درستی است که باید نیروی متخصص داخلی را پرورش داد و زیرساخت تولید تجهیزات در داخل را فراهم کرد، اما این فرایندی است که اگر مسیر درست را هم طی کند، ممکن است حداقل دو دهه طول بکشد، یعنی خود چینی‌ها نیز که این همه از ما جلوتر هستند، هنوز موفق به تکمیل این مسیر نشده اند؛ بنابراین باید واقع بین بود و شرکت‌های بزرگ غربی را از سبد سرمایه‌گذاری در ایران حذف نکرد. خود چینی‌ها نیز تا تحریم‌ها رفع نشود، بعید می‌دانم که علاقه‌ای به حضور گسترده در صنعت انرژی ما داشته باشند، کما اینکه به محض شروع تحریم، پروژه‌های جنوب کشور را رها کردند و رفتند. البته در حال حاضر رانت‌های گسترده‌ای در کشور تحت عنوان شرکت دانش بنیان و تولید داخلی تجهیزات نفت تقسیم شده است که خود قصه مفصل دیگری است.