| |
جمعه ۲۸ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۲:۰۱
بروزرسانی ۲۲ ساعت پیش
به گزارش خبرداغ به نقل از روزنامه رسالت ، تصویر هواپیمایی که از باند فرودگاه کابل بر می خیزد، برای بسیاری در سراسر جهان موجب حیرت شده است. حیرت از این رو که ایالات متحده آمریکا تا چه حد بی‌برنامه و عجولانه از افغانستان خارج شده است. حیرت از این رو که ایالات متحده آمریکا با این همه هزینه و حضور طولانی که در افغانستان داشت چرا تصور درستی از قدرت طالبان و سرعت تصرف شهرها توسط آن را نداشت. در این رابطه بسیار گفته و بسیار نوشته شده است و بحث ها و تحلیل ها در این خصوص همچنان ادامه دارد اما در این نوشته به موضوع حیرت انگیز دیگری خواهیم پرداخت. حیرت از اینکه جان انسان های غیر نظامی و بی‌گناه تا چه حد برای خلبان یک هواپیمای نظامی می تواند بی اهمیت باشد.
تصور کنید شخصی به هر دلیل وسط یک خیابان نشسته و اجازه حرکت به اتومبیل ها نمی دهد. در این میان، راننده یک اتومبیل که قصد عبور دارد بدون توجه به اینکه شخص مزبور وسط خیابان نشسته است حرکت کرده و آن فرد را زیر می گیرد. آیا ما این راننده را مستحق محاکمه به اتهام قتل و مجازات نمی دانیم؟ آیا مخالفتی خواهیم داشت با دادستانی که معتقد است راننده مزبور یا باید به بیمارستان روانی منتقل شود و یا اینکه در دادگاه صالحه به جرم قتل عمد محاکمه شود ؟ حال به جای یک نفر نشسته در خیابان بگذارید صدها نفر ایستاده در باند فرودگاه و یا آویزان شده به هواپیما ، و به جای یک اتومبیل بگذارید یک هواپیمای نظامی. خلبان هواپیما که به خوبی می داند افراد متعددی به هواپیما آویزان شده و قصد دارند به هر ترتیب که شده با آن از افغانستان خارج شوند، هواپیما را در باند به حرکت در می آورد و اوج می گیرد. افراد آویزان شده به هواپیما یکی یکی به اطراف پرتاب
می شوند و چند نفری هم که خود را متصل به هواپیما نگه داشته اند در ارتفاع بالا توان خود را از دست داده و به پایین سقوط می کنند. به همین سادگی. ممکن است ادعا شود که خلبان هواپیما، برای حفاظت از جان افرادی که در داخل هواپیما بوده اند، این کار را کرده است و اگر چنین نمی کرد، افرادی که در داخل هواپیما بودند جان خود را از دست می دادند. اما این پاسخ حداقل 2 ایراد اساسی دارد. نخست اینکه شواهد نشان می دهد که در آن لحظه خطر قریب الوقوع و قطعی علیه جان افراد مستقر در هواپیما وجود نداشته است و اینگ‌ونه نبوده که در فرودگاه قتل عامی به وقوع پیوسته و افرادی کشته شده یا گروگان گرفته شده باشند. دوم اینکه ادعاهای خود آمریکایی ها مبنی بر اینکه برنامه خروج، حساب شده و به قاعده بوده است و تمهیدات لازم برای آن در نظر گرفته شده است، با این پاسخ تعارض 100 درصد دارد. از اینها که بگذریم، چه کسی و با چه استدلال اخلاقی محاسبه کرده و اظهار نظر نموده است که خطر احتمالی نسبت به جان مسافران پرواز، نسبت به خطر قطعی علیه جان آنان که روی باند فرودگاه هستند، اهمیت و اولویت بیشتری دارد؟ اما در میان همه اظهار نظرها و بحث هایی که در رسانه های غربی در خصوص فرودگاه کابل می شنویم، فقط سخن از خروج آمریکایی ها، مترجمان آنها و سایر همکاران ایشان است. سخن از آن فردی که از هواپیما به پایین سقوط می کند نیست. سخن از معیارهای حقوق بشری و قضاوت های اخلاقی و حقوقی نیست. گویی تمام این مسائل، در یک لحظه به حاشیه رفته اند؛ و ما همچنان در کتب حقوق و فلسفه اخلاق و مقالات حقوق بشری، بحث های شیک و جذابی در خصوص انتخاب های سخت و اینکه آیا ترجیح دادن جان یک انسان بر جان انسان دیگر اخلاقا مجاز است می خوانیم. نسل جوان و روشنفکر ما کتاب‌های مایکل سندل را می خواند و درسگفتارهای او در دانشگاه هاروارد را با علاقه دنبال می کند که برای پیدا کردن نمونه هایی جذاب از مواردی که جان یک انسان به جان انسان دیگر ترجیح داده شده است، به سوابق تاریخی از قرن هفدهم رجوع می کند که انسان‌هایی در اقیانوسی پهناور روی قایقی بی آب و غذا گیر افتاده اند و ناچار شده اند یکی را که بیمار است به قتل برسانند. غافل از اینکه نمونه ها، بسیار در دست تر و خودمانی تر هستند. خلبانی که برای زودتر رسیدن، وجود صدها نفر روی باند فرودگاه را نادیده
می گیرد. چرا به قرن هفدهم رجوع کنیم. چرا مثال های دشوار بیاوریم. کتاب فلسفه اخلاق، پیش روی ما گشوده است.ترس و تردید را کنار بگذارم و راحت تر بنوسیم. بگذار بعدها هر چه می خواهند بگویند. اصلا به جای انسان بگذارید گوسفند. اگر 100 گوسفند در خیابان باشند و راننده ای بدون توجه آنها را زیر بگیرد و حرکت کند، آیا ما حق داریم بپرسیم که وجدان و شرافت آن راننده کجاست؟ چند سال پیش، رسانه های دنیا با آب و تاب، جریان محاکمه رابرت فارمر در ایالت کالیفرنیا را بازتاب دادند که به جرم کشتن 18 گربه به 16 سال حبس محکوم شد. حال بیاید و کشته شدن همین چند نفر در فرودگاه کابل را شاقول عدالت و انصاف قرار دهیم و ببینیم خلبان آن هواپیما به چند سال زندان محکوم خواهد شد؟ سال‌ها در افغانستان نیروهای نظامی را آموزش دادند و هر بار که گزارشی در خصوص عملکرد خود می دادند، با افتخار بر این نکته تأکید می کردند که حقوق بشر دوستانه را هم به نیروهای ارتش افغانستان آموخته اند. به آنها یاد داده اند که ملاحظات انسان دوستانه و حقوق بشری را در عملیات جنگی رعایت کنند و آن را فراموش نکنند. آن خلبان نظامی که با دیدن آشفتگی در فرودگاه، ارزش و اهمیت جان غیر نظامیان را از یاد برد، قرار بود در گرماگرم جنگ این ملاحظات را به خاطر داشته و به آنها عمل کند؟ این بود درس حقوق بشردوستانه؟ معلم که این‌طور رفتار کند معلوم است از شاگرد چه چیزی حاصل خواهد شد. دو صد گفته چون نیم کردار نیست.
حمید قنبری
