هم ژنرال است و هم دیپلمات

مهسا مژدهی: حسین امیرعبداللهیان در میان نام‌هایی که برای وزارت خارجه دولت رییسی مطرح بود، به عنوان وزیرخارجه کشورمان به مجلس شورای اسلامی معرفی شد تا اگر نمایندگان با او موافقت کنند، کارش را به زودی آغاز کند. وزیرخارجه دولت سیزدهم دو پرونده اساسی را پیش روی خود دارد. نخست باید به مذاکرات وین سر و سامانی بدهد و احتمالا به سر میز گفتگوها بازگردد و بعد باید روابط با کشورهای عربی به ویژه عربستان را بهبود بخشد. از آنجایی که ابراهیم رییسی می گوید برای احیای برجام مصر است به نظر می رسد که وزیر خارجه دولت او هم بخواهد هر چه سریع تر، دست به تصمیم گیری هایی در این خصوص بزند.

حسین امیرعبداللهیان دیپلمات شناخته شده ای است که سال ها در حوزه کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا کار کرده. او در دولت قبل هم در کنار جوادظریف فعالیت می کرد و اشنایی اش به مسائل منطقه ای اشکار است. در چنین شرایطی به نظر می رسد که نگاه دولت سیزدهم به همسایگان ایران ویژه باشد.

امیرعبداللهیان کیست و چه سوابقی دارد؟

امیر عبداللهیان حالا به دلیل سه سال همکاری نزدیک با جواد ظریف در دولت قبلی چهره ای کاملا شناخته شده به حساب می آید. پنجاه وهفت ساله و متولد دامغان است و ، دارای مدرک کارشناسی روابط دیپلماتیک از دانشکده وزارت امور خارجه (۱۳۷۰)، کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران (۱۳۷۵) و دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه تهران است.

او به عنوان مذاکره کننده ایران در امور  منطقه ای و به ویژه سوریه بود و کتابی هم با نام«صبح شام» از تجارب خود در مورد بحران در این کشور نوشت. وقتی که او در سال 1395 با حسین جابری انصاری جایگزین شد، می رفت تا سفیر کشورمان در عمان باشد که این مقام را نپذیرفت و بعد به عنوان دستیار ویژه رییس مجلس به علی لاریجانی پیوست و قالیباف هم این حکم را تمدید کرد.

او همچنین دبیرکل دبیرخانه دائمی کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین و مدیر مسئول فصلنامه گفتمان راهبردی فلسطین نیز است. در مذاکرات هسته‌ای دوره ریاست جمهوری خاتمی عضو کمیته سیاسی و امنیتی مذاکرات هسته‌ای بود و در سال ۱۳۸۶ به عنوان عضو کمیته مذاکره ایران و آمریکا به بغداد رفت. او اولین مقام رسمی ایرانی است که پس از بازگشایی سفارت لندن در تهران در دور اول ریاست جمهوری روحانی برای مذاکرات منطقه‌ای به لندن دعوت شد و با هموند وزیر خارجه وقت انگلیس دیدار کرد. امیرعبداللهیان اما تنها دیپلمات نیست. او تالیفاتی هم در حوزه سیاست خارجه دارد. کتاب "ناکارآمدی طرح خاورمیانه بزرگ، "دموکراسی متعارض ایالات متحده آمریکا در عراق جدید" و  "استراتژی‌های دوگانه" توسط او به نگارش در آمده است.

سیاست خارجی ایران در دولت سیزدهم به کدام سو می رود؟

فریدون مجلسی کارشناس مسایل بین الملل می گوید: اقای امیرعبدالهیان را اگر با ادبیات ظریف بخواهیم توصیف کنیم، یک دیپلمات میدانی است. یعنی هم ژنرال است و هم دیپلمات. امیدواریم این ترکیب تضادها را کم تر کند و باعث تاثیرگذاری روی همقطارانشان شود که روشهایشان را تغییر دهند و رفتارهایی که مبتنی با اصول روابط بین الملل است، رعایت کنند.

کشورهای منطقه در شرایط فعلی برای ما مزیت ویژه ای ندارند چرا که هیچکدام با ما روابطی ندارند که ما را به کشورهای بزرگ ترجیح دهند. به همین دلیل هر چند که اقای امیرعبدالهیان به مسائل منطقه به دلیل سوابقشان مسلط است اما تنها راه حل ممکن برای مسائل ایران مربوط به بهبود روابط با عربستان و ... نیست. چرا که این کشورها هم از واشنگتن حرف شنوی دارند. اگر ایران نتواند روابطش را با غرب تنظیم کند، وضعیت در خاورمیانه هم تغییری نخواهد کرد.

نگاه او به منطقه است

حسن هانی زاده در مورد نگاه امیر عبدالهیان به ماجرای حمله به سفارت عربستان که در کتاب خاطرات او هم ذکر شده توضیح می دهد: اقای امیر عبدالهیان سال ها در حوزه خلیج فارس و خاورمیانه فعالیت داشته است. مدت پنج سال هم معاون وزیر خارجه در امور خاوریمانه و شمال افریقا بوده. شناخت دقیقی از وضعیت کشورهای حوزه خلیج فارس و به ویژه عربستان دارد. با توجه به خاطراتی که ایشان نوشته به نظر نمی رسد که حمایت از آنچه در سفارت عربستان اتفاق افتاد در پس ذهن او بوده باشد. اگر عبدالهیان رای اعتماد را از مجلس بگیرد، نظر مثبتی به کشورهای خلیج فارس خواهد داشت واولویت کار او هم بهبود رابطه با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس خواهد بود. به همین دلیل به نظر می رسد که دیدگاه او نسبت به گسترشروابط با کشورهای منطقه مثبت و سازنده است و می تواند در حقیقت باب جدیدی از مراودات ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس باز کند. در آینده هم این احتمال وجود دارد که عربستان رویکرد مثبتی به ایران پیدا کند.

طبیعی است که برخی از کشورهای عرب منطقه رویکرد مثبتی به ایران دارند. ریاض هم به دلیل وضعیت منطقه و انزوایی که به آن دچار شده و آمدن بایدن هم آن را بیشتر کرده، سعی می کند روابط خود را با تهران از سر بگیرد و قطعا اقای امیرعبداللهیان اولویتش قبل از کشورهای غربی و امریکا، منطقه و نزدیک شدن با کشورهای آن خواهد بود.

عنصر توانمندی در مذاکرات هسته ای نیست

علی بیگدلی کارشناس امور بین الملل می گوید: ایشان معاون وزارت خارجه در کشورهای عربی در دوران اقای ظریف بوده. به دلیل مراوداتی که با این کشورها داشت زبان عربی هم یاد گرفت. حتی قرار بود سفیر عمان یا بحرین شود. اشنایی او با دنیای عرب است. با توجه به اینکه او روابط بین الملل خوانده اما نمی تواند عنصر توانمندی در مذاکرات هسته ای باشد. هر چند که او مدتی هم عضو هیات مذاکره کننده بوده. اما نفرات اول نبوده است. اگر تیم سیاست خارجی اقای رییسی به همین ترتیب تعیین شود، ما در مذاکرات خود به مشکل خواهیم خورد. چرا که ایشان از تجربه زیادی در مورد جهان غرب برخوردار نیست و زبان انگلیسی قوی ای هم ندارد.البته بستگی به این هم دارد که عبداللهیان چه مشاورانی را برای خود تعیین کند. اما اگر بر همین منوال فعلی جلو برود، در مورد تعامل با غرب برای احیای برجام به مشکل بر خواهد خورد. البته از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که مساله سیاست خارجی به ویژه در زمینه تعامل با امریکا و غرب تنها در دست وزارت خارجه نیست و نهادهای دیگری خط و مشی اصلی آن را تعیین می کنند. به هر حال ما تا الان متوجه شده ایم که اقای رییسی مایل به احیای برجام است. اما به هر حال برجام ۲۰۱۵ دیگر کارایی ندارد. 

برای ایران هم چهار شرط گذاشته شده که رعایت حقوق بشر، مساله کنترل موشکی و عدم دخالت ایران در کشورهای منطقه و عدم حمایت ایران از گروه های مقاومت است. به دلیل این ادعاها و شروط توافقی حاصل نشده و قطعا با حضور امیرعبداللهیان هم اگر همین نگاه فعلی در تهران و واشنگتن حاکم باشد، نتیجه ای حاصل نخواهد شد.

او در مورد دیپلماسی اقتصادی که در وزارت خارجه ظریف تشکیل شد توضیح می دهد: من فکر نمی کنم که این روش ها در دوران اقای امیرعبداللهیان دنبال شود. حتی اگر وزارت خارجه بخواهد همین کار را بکند، باز هم در شرایطی که تعامل ما با کشورهای غربی قطع است و به سیستم اقتصاد جهانی وصل نیستیم، به مشکل خواهیم خورد و عملا چنین نهادی بدون استفاده باقی می ماند یا تنها در مورد برخی از کشورها کار خواهد کرد. 

شرایط فعلی منطقه بسیار حساس است

عبدالرضا فرجی راد در مورد رویکرد ایران به کشورهای عربی می گوید: اگر ایشان بیشتر سوابقش در کشورهای عربی بوده به معنای این نیست که قرار است در نقش وزیر خارجه هم همه تمرکزش را بر روی مسائل داخل منطقه بگذارد. کسی که به وزارت خارجه می رود باید تمرکز را بر روی مسائل منطقه ای و فرامنطقه ای بگذارد. در این شرایط خاص که ایران با مساله برجام رو به روست ضرورت این رفتار بیشتر است.

آنچه که مسلم است در منطقه تحولاتی در حال انجام است. یک اینکه مذاکراتی بین ایران و عربستان در جریان است و دولت عراق هم تلاش می کند تا نشستی را بین ایران و عربستان از یک سو و کشورهای منطقه و برخی از کشورهای غربی برگزار کند. پس وزیرخارجه جدید نقش مهمی را در طی ماه های پیش رو خواهد داشت. او اگر بتواند ملاقاتی را بین مقامات ارشد ایران مانند رییس جمهور و مقامات ارشد سعودی را تنظیم کند، می تواند منجر به ایجاد روابطی شود و طبیعتا موفقیتی برای وزارت خارجه است. همچنین در نشست اصلی که اروپایی ها هم هستند و کشورهای منطقه هم حضور دارند، بتواند اقدام فعالی را در رابطه با نشست داشته باشد تا کشورمام از این نشست بهره برداری کند برای ایجاد روابط نزدیک تر با اعضا و همچنین به مساله برجام کمک کند، می تواند گفت که موفقیت های زیادی به دست امده است. 

علاوه بر این در منطقه وضعیت دشواری به وجود امده. یکی از آنها این قائله اخیر در مورد کشتی رژیم صهیونیستی است که تلاویو مدعی شده حمله به آن کار ایران بوده است. مسائل به طور کلی حاد  و حساس است و مدیریت در این وضعیت خیلی مهم است. اینجاست که ضرورت کاهش تنش برای جلوگیری از درگیری های بزرگ تر مطرح می شود که این وظیفه را اقای امیرعبداللهیان برعهده خواهد داشت. 

مسائل سوریه و لبنان هم همچنان مطرح هستند. در لبنان باید بیشتر کار شود تا تنش ها پایین بیاید و مسائل سیاسی آنها به کمک ما تسهیل شود. در بحران سوریه هم کارهایی باقی مانده که احتمالا در برنامه وزیرخارجه جدید کشورمان خواهد گنجید.