حقوق و تکالیف والدین درباره حضانت کودک

به گزارش خبرداغ به نقل از ایلنا، خانواده بهترین بستر برای رشد و نمو و تربیت اطفال است و این نهاد همواره مورد حمایت قانون‌گذار بوده است. حضانت به معنای حفظ و مراقبت کردن، پرورش دادن، نگاهداری و تنظیم روابط طفل با دنیای خارج است؛ اگرچه قانون مدنی تعریفی از حضانت ارائه نکرده است، اما به موضوع نگاهداری و تربیت اطفال در مواد ۱۱۶۸تا۱۱۷۹ قانون مدنی و مواد۴۰ تا ۴۷ فصل پنجم قانون جدید حمایت خانواده پرداخته شده است. 

ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی مقرر می‌دارد که نگهداری از طفل هم حق و هم تکلیف پدر و مادر است. نباید نهاد حضانت را با ولایت و تربیت اشتباه گرفت. چراکه ولایت به معنای قدرت و اختیاری است که قانون برای اداره امور کودک از جمله اداره اموال و امور مالی به پدر و جد پدری می‌دهد تا بر اساس مصلحت کودک عمل کنند. این حق پس از مرگ با وصیت قابل انتقال است. تربیت نیز بیشتر امری معنوی‌ است؛ در حالی‌که حضانت عموماً ناظر بر نگه‌داری از جسم کودک است؛ هرچند که حضانت به طور عام شامل تربیت نیز می‌شود. 

ماده ۱۱۶۹قانون مدنی در مورد حضانت اطفالی که والدین آن‌ها از هم جدا زندگی می‌کنند مقرر می‌دارد مادر تا رسیدن طفل به سن هفت سال نسبت به پدر الویت دارد و پس از آن حضانت با پدر است. بعد از هفت سال حضانت طفل بصورت مطلق به پدر داده نمی‌شود و تبصره ماده مقرر می‌دارد «در صورت اختلاف با رعایت مصلحت کودک با تشخیص دادگاه است». 

دیوان عالی کشور در رأی شماره۴۲۳۶ مورخ ۲۰/۱/۷۳ در این باره مقرر کرده که «با توجه به اینکه حضانت طبق قانون هم حق و هم تکلیف است، می‌توان حق را ساقط نمود، ولی تکلیف قابل اسقاط و مصالحه نیست.» 

در مورد خارج کردن طفل از کشور و جابه جایی محل اقامت او قانون حمایت از خانواده بیان داشته «صغیر و مجنون را نمی‌توان بدون رضایت ولی، قیم، مادر یا شخصی که حضانت و نگهداری آنان به او واگذار شده است از محل اقامت مقرر بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق به محل دیگر یا خارج از کشور فرستاد. بطور مثال اگر اقامتگاه شخصی که حضانت را بعهده دارد تهران است نمی‌تواند بدون اطلاع اقامتگاه را مشهد منتقل کند. 

البته این قاعده یک استثنا دارد که ذیل ماده ۴۲ مقرر می‌دارد «مگر اینکه دادگاه آن را به مصلحت صغیر و مجنون بداند و با درنظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌حق این امر را اجازه دهـد... »

همچین در انتهای ماده مقرر شده است که « دادگاه درصـورت موافقت با خـارج کردن صغیـر و مجنون از کشور، بنابر درخواست ذی‌نفع، برای تضمین بازگرداندن صغیر و مجنون تأمین مناسبی اخذ می‌کند »

کسی را که مانع امر حضانت شود یا طفل را تحویل کسی که طبق حکم دادگاه حضانت به عهده اوست ندهد می‌توان بازداشت کرد. در این خصوص ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده مقرر می‌دارد: «هرکس از اجرای حکم دادگاه در مورد حضانت طفل استنکاف کند یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذی نفع و به دستور دادگاه صادرکننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت می‌شود.»

مبحث مهمی که در بخش حضانت وجود دارد؛ ملاقات طفل با والدین خود است. در این خصوص ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی قابل ملاحظه است که می‌گوید: «هرکدام از والدین که طفل تحت حضانت او نیست، حق ملاقات طفل خود را دارد. تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوط به آن، در صورت اختلاف بین والدین با محکمه است. یعنی ابتدا والدین می‌توانند با هم توافق کنند و اگر توافق حاصل نشد دادگاه زمان و سایر کیفیات را مشخص می‌کند. 

با توجه به این ماده، هر یک از والدین این حق را دارند که در فواصل معین با کودک خود ملاقات کنند و حتی فساد اخلاقی مادر یا پدر هم باعث نمی‌شود از ملاقات او با فرزندش جلوگیری شود، بلکه تمهیدات لازم برای ملاقات در محیط مناسب و با حضور اشخاص مورد اعتماد اندیشیده خواهد شد.