به گزارش
خبرداغ به نقل از ایلنا، متن کامل سخنرانی محمدجواد ظریف در مراسم رونمایی از هفتاد هزار سند محرمانه وزارت امور خارجه در دوران قاجار و پهلوی اول به این شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
اساتید و پژوهشگران گرامی، حضار محترم
حضور شما را در مراسم رونمایی از گوشه‌ای از اسناد تاریخی محرمانه وزارت امور خارجه که بر اساس مقررات و با نگاه به مصالح ملی در اختیار پژوهشگران قرار داده میشود، خوشامد عرض می‌کنم. این مناسبت را به همکارانم در مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی و به همه دست‌اندرکاران امر سند و به تمامی مراکز اسنادی و آرشیوی کشور به‌ویژه اعضای مجمع هماهنگی تاریخ پژوهی و بانک‌های اسنادی کشور (مهتاب) تبریک می‌گویم. مراسم امروز فرصتی را فراهم می‌کند تا با گوشه‌هایی از گنجینه‌های ارزشمند موجود در مرکز اسناد وزارت امور خارجه و نقش آن در تحکیم حاکمیت ملی، تقویت میراث فرهنگی و تمدنی ایران و انتقال آن به نسل های جدید بیش‌تر آشنا شویم.
نگاه نهادینه و منسجم به آرشیو اسناد سیاست خارجی بیش از 115 سال قبل در اولین قانون تاسیس وزارت امور خارجه مورد توجه واقع شد. مرکز اسناد وزارت امور خارجه در برگیرنده مجموعه‌ای بی‌نظیر از میراث مستند ملی در قالب حدود 50 میلیون انواع سند سیاسی ـ تاریخی است که قدیمی‌ترین آنها متعلق به سال 868 هجری شمسی (1463 میلادی) است. این اسناد مجموعه‌ای از فرمان‌ها، احکام، دست‌خط، دیوانیات، اخوانیات، سیاهه‌ها، تصدیق‌ها، نقشه‌ها، امهار، عکس‌ها، معاهدات و اسناد دیداری و شنیداری است که به همت پیشینیان جمع‌آوری شده و حفظ و نگهداری میشود. صرف‌نظر از نفیس بودن هر برگ از این اسناد از جهت نوع کاغذ، خط، مرکب، افشانگری، جدول‌کشی، تذهیب، ترصیع، توقیع، ظهرنویسی، آستر، تاریخ و محل کتابت، اسلوب نگارش و غیره، آن چه آنها را از دیگر اسناد آرشیوی کشور متمایز می‌کند نقشی است که این اسناد می‌توانند در حفظ و معرفی میراث فرهنگی و تمدنی کشور و کمک به بازخوانی حافظه تاریخی ایرانیان داشته باشند. هم‌چنین اسناد تاریخ دیپلماسی شیوه‌های به کارگیری فن دیپلماسی در نزد گذشتگان را نیز مشخص می‌کنند.
بخش اصلی اسناد تاریخ روابط خارجی ایران به صورت کشف بوده و در چارچوب ضوابط قانونی منتشر و در اختیار پژوهشگران قرار می گیرد. اما بخش مهمی از این گنجینه ملی نیز به صورت اسناد طبقه‌بندی شده هستند که حدود 20 درصد از آرشیو تاریخ دیپلماسی را تشکیل می‌دهند. هنگامی که همراه با گشایش اولین سفارتخانه‌های ایران در خارج از کشور، هسته‌های اولیه نظام اداری وزارت امور خارجه نیز در حوزه ستادی ایجاد شدند، بخش یا واحدی به نام «دایره مرموزات»، «واحد رمز و محرمانه» و «اداره رمز و حفاظت اسناد» به وجود آمد تا ارتباطات طبقه‌بندی این وزارتخانه را ساماندهی و مدیریت کند. این بخش از جمله تشکیلاتی است که تا به امروز نیز همواره مورد توجه ویژه‌ای بوده و همگام با پیشرفت دانش و فناوری، از ابزارها و امکانات پیشرفته برخوردار گردیده است.
لذا همواره بخشی از اسناد روابط خارجی به دلیل ماهیت و حساسیت برخی از موضوعات و مسائل سیاست خارجی و ضرورت حفظ اسرار حاکمیتی، به صورت طبقه‌بندی تهیه شده‌اند اما این حساسیت مانع از آن نبوده است تا قانون از ضرورت دسترسی به این اسناد در زمان مناسب خود غافل بماند. طبیعتا قانونگذار به این نکته واقف بوده است که بدون مراجعه به این بخش از اسناد، هر نوع برداشتی از دیپلماسی گذشته و یا حتی درک صحیح مسائل امروز سیاست خارجی ناقص خواهد بود.
تصویب ماده واحده توسط مجلس شورای اسلامی در زمینه «انتشار اسناد طبقه‌بندی شده و تاریخی»، وزارت امور خارجه در اسفند 1363 و آئین‌نامه هیات وزیران مصوب سال 1365 راه را برای آزادساری مشروط اسناد تاریخی در ایران هموار ساخت. به موجب این قانون، اسناد کشف تاریخی با قدمت بالای 30 سال و اسناد طبقه‌بندی شده بالای 40 سال تحت ضوابطی زیر نظر شورای عالی نظارت بر اسناد با مسئولیت وزیر امور خارجه، اجازه انتشار خواهند یافت.
اگرچه شرایط خاص دوران جنگ تحمیلی و وجود موانع اداری در سال‌های پس از آن، یک وقفه 20 ساله را در اجرای این قانون ایجاد کرد، اما خوشبختانه با تلاش همکاران ما در مرکز اسناد وزارت خارجه و تصویب شورای عالی نظارت بر انتشار اسناد، امکان آزادسازی حدود هفتاد هزار سند محرمانه تاریخی تا مقطع شهریور 1320 فراهم گردیده است. علاوه بر این، رویکرد شورا و وزارت امور خارجه آن است که اسناد کشف و طبقه‌بندی تا بازه زمانی شهریور 1356 به تدریج مشمول آزادسازی قرار گیرند تا جامعه علمی و پژوهشی کشور امکان دسترسی به آنها ر ا به دست آورند.
بی‌تردید، در عصر انفجار اطلاعات، اسناد روابط خارجی به ما کمک می‌کنند تا حافظه تاریخی خود را بهتر به یاد بیاوریم و از تجربه‌های گذشته برای زندگی امروز درس بگیریم. تجربه به ما می‌آموزد که اگر امروز انتشار اسنادی را که به تقویت هویت ایرانی، تحکیم حاکمیت ملی و افزایش پیوندهای فرهنگی و تمدنی با حوزه همسایگان کمک خواهند کرد به تاخیر بیاندازیم، فردا دیگران با اسناد ناقص و مخدوش و برخوردهای گزینشی با اسناد تاریخی، برای خود هویت جعلی خواهند ساخت.
موضوع اسناد تاریخ دیپلماسی تنها به انتشار آنها خلاصه نمی‌شود. اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه به اتکای گنجینه ارزشمند اسنادی که در اختیار دارد، مجموعه‌ای از فعالیت‌های مرتبط با خدمات پژوهشی، همکاری‌های اسنادی، برگزاری همایش‌ها و میزگردهای بزرگداشت روابط، گرامیداشت شخصیت‌های فرهنگی و تاریخی و گفت‌وگوهای تاریخی تمدنی با دیگر کشورها به ویژه در حوزه تمدنی ایران را با هدف احیا و تحکیم پیوندهای فرهنگی و تمدنی، کمک به ارتقای روابط سیاسی، ترویج ادیبات تاریخ‌پژوهی در حوزه سیاست خارجی و کمک به دستگاه دیپلماسی در دستورکار قرار داده است.
از دیگر اقداماتی که با هدف بهره‌گیری از اسناد تاریخی برای معرفی ویژگی‌های فرهنگی و تمدنی ایران در دستورکار قرار دارد، ثبت مجموعه‌های اسنادی وزارت امور خارجه در فهرست ملی و بین‌المللی حافظه جهانی یونسکو است. در این رابطه تاکنون مجموعه نفیس نقشه‌های تاریخی مربوط به عصر قاجار در فهرست بین‌المللی برنامه حافظه جهانی یونسکو و مجموعه اسناد و تصاویر کربلا در فهرست حافظه جهانی منطقه آسیا و اقیانوسیه یونسکو ثبت گردیده‌اند. علاوه بر این، دو مجموعه ارزشمند اسنادی «عکس‌های تاریخی» و «مکاتبات سران جهان با دولت ایران در دوره قاجار» نیز اخیرا در فهرست ملی برنامه حافظه جهانی به ثبت رسیده است.
امیدوارم با تلاش‌های حاضر، اسناد تاریخی کشور به خوبی پاس داشته شوند و به عنوان میراثی گرانبها در دسترس پژوهشگران حال و آینده قرار گیرند.
