رئیس‌جمهور امشب در سازمان ملل چه خواهد گفت؟/ مروری بر سخنان روحانی در نشست‌های گذشته سازمان ملل

در چهارمین سال فعالیت دولت و با توجه به اینکه یک سال از اجرایی شدن توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های غربی گذشته است، انتظار می‌رود مسئله برنامه هسته‌ای ایران و توافق هسته‌ای صورت گرفته، بازهم اولویت اصلی رئیس‌جمهور در سخنرانی‌اش در سازمان ملل باشد. البته تفاوتی نیز در رویکرد ایران نسبت به این موضوع وجود دارد و آن این است که در دو سال ابتدایی فعالیت دولت رئیس‌جمهور کشورمان از ضرورت گفت‌وگو با دنیا و رسیدن به توافق هسته‌ای سخن می‌گفت و در سال سوم از اینکه ایران و کشورهای غربی توانسته‌اند به برجام برسند، ابراز خشنودی کرده بود و امسال قرار است از بدعهدی‌هایی بگوید که مقامات آمریکایی داشتند و سنگ‌هایی که درراه اجرایی شدن این توافق تاریخی جلوی پای ایران و بانک‌های مهم بین‌المللی انداخته‌شده است.

در طول سه سالی که حجت‌الاسلام روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل متحد شرکت کرد، موضوعات تقریباً مشابهی برای سخنرانی داشت. صحبت‌های رئیس‌جمهور شکورمان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد معمولاً با توجه به حوادث پیش‌آمده برای منطقه خاورمیانه معمولاً در حوزه مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی در دنیا و به‌خصوص منطقه خاورمیانه، مبارزه با داعش در عراق و سوریه و تلاش برای برقراری آتش‌بس در این کشورها و به‌خصوص یمن بوده است. از سوی دیگر مباحث دیگری چون فلسطین و فاجعه منا نیز در این سخنرانی‌ها موردتوجه قرارگرفته است. البته نباید ازنظر دور داشت که مهم‌ترین بحث در صحبت‌های حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد همواره بحث برنامه هسته‌ای ایران و مذاکرات با گروه کشورهای 1+5

در سال‌های ابتدایی دولت یازدهم، رئیس‌جمهور از ضرورت اصلاح نگاه کشورهای غربی به برنامه هسته‌ای ایران می‌گفت و اینکه ایران حاضر به گفت‌وگو با قدرت‌های غربی بر اساس احترام متقابل و قبول کردن این مسئله است که غنی‌سازی باید در خاک ایران و با توجه به ضروریات و نیازهای کشورمان صورت گیرد. در سال گذشته که برجام به‌دست‌آمده بود، روحانی این توافق را دستاوردی بزرگ برای سازمان ملل و کشورهای غربی دانست و اعلام کرد که قطعنامه سازمان ملل برای برداشته شدن تحریم‌های قبلی نشان می‌دهد که می‌توان با مذاکره به نتیجه رسید. رئیس‌جمهور که در سال‌های ابتدایی فعالیتش تحریم‌ها را نوعی خشونت علیه کشورمان دانسته بود، در سال گذشته از قطعنامه سازمان ملل دربرداشتن این تحریم‌ها ابراز خرسندی کرد. و توافق هسته‌ای را «نمونه درخشانی از پیروزی گفت‌وگو بر جنگ» دانست.

این تنها مسئله موردنظر رئیس‌جمهور در گفت‌وگوهای هسته‌ای و جهان عاری از سلاح هسته‌ای نبود و در سال 93 و همچنین 94 حسن روحانی از سازمان ملل و مجامع بین‌المللی خواست برای مقابله با سلاح‌های کشتارجمعی در منطقه از رژیم صهیونیستی نیز بخواهند که به معاهده ان پی تی بپیوندد و جلوی فعالیت‌های گسترده هسته‌ای این رژیم را بگیرند.

هم‌زمان با صحبت از ضرورت اجرایی ساختن برجام و متعهد بودن به تعهدات برای اجرایی ساختن این توافق مهم بین‌المللی، رئیس‌جمهور در صحبت‌های خود در مجمع عمومی سازمان ملل همواره بیان کرده است که با توجه به اینکه اقتصاد ایران بزرگ‌ترین و باثبات‌ترین اقتصاد منطقه در وضعیت کنونی است، مردم و مسئولان ایران از سرمایه‌گذاری خارجی در ایران استقبال می‌کنند و به دنبال پذیرفتن ایده‌های نوین در سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی با کشورهای منطقه و کشورهای فرا منطقه‌ای هستند. حسن روحانی در سال گذشته نیز بار دیگر به این مسئله اشاره کرد و با اشاره به برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی از کشورهای همسایه و دیگر کشورهای اروپایی و غربی و آسیایی از آن‌ها خواست بازار بزرگ ایران را فراموش نکنند.

«من اعلام می‌کنم، اگر امروز همه توان خود را علیه افراط و خشونت، به‌کار نگیریم،‌ و کار را به کاردان نسپریم، فردا جهان برای هیچ‌کس، جای امنی نخواهد بود» این‌یکی از صحبت‌های رئیس‌جمهور است که قبل از عمیق شدن بحران سوریه و عراق در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح‌شده بود. حسن روحانی در حضور هرساله خود در این نشست بزرگ بین‌المللی بارها به مسئله افراط‌گرایی اشاره‌ و بیان کرده بود که تا زمانی که حمایت از تروریست‌ها توسط برخی از نهادهای بین‌المللی و دولت‌ها ادامه دارد نمی‌توان امید داشت که در خاورمیانه روزی صلح به ثمر بنشیند. رئیس‌جمهور کشورمان همچنین در سخنرانی‌های خود کشورهای غربی را مسئول به وجود آمدن سازمان‌های تروریستی چون القاعده یا داعش دانسته و تصریح کرده بود که اگر کمک کشورهای غربی به این سازمان‌ها برای پیشبرد برخی اهدافشان در منطقه نبود، الآن شاهد افراط‌گرایی و اقدامات تروریستی در کل دنیا و در غرب نبودیم.

حسن روحانی که در سال اول حضور خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد طرح «جهان عاری از خشونت و افراط‌گرایی»(موسوم به طرح wave) را مطرح کرده بود، در سال‌های بعدی نیز از این طرح دفاع کرده و خواستار تبدیل‌شدن مسئله مبارزه با تروریسم به‌عنوان یک سند و قاعده الزام‌آور بین‌المللی در سازمان ملل متحد شد. باوجوداینکه استقبال خوبی از این طرح رئیس‌جمهور کشورمان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و همچنین در بین کشورهای مختلف شده بود اما این مسئله هنوز هم در بین تمام طرح‌های سازمان‌های بین‌المللی برای مبارزه با افراط‌گرایی باقی‌مانده و تبدیل به امر موثری در سازمان ملل نشده است. روحانی در شرایطی از ضرورت وحدت کل کشورهای دنیا علیه تروریسم و افراط‌گرایی سخن گفت که هنوز هم بحث اصلی در خصوص بحران‌های کشورهایی چون سوریه و عراق و همچنین یمن، تعریف دوگانه سازمان‌های بین‌المللی و شکورهای بزرگ غربی از مسئله تروریسم و سازمان‌های تروریستی است و در شرایطی که جنگ با تروریسم در حال نابود کردن تمام زیرساخت‌های کشورهای عراق و سوریه است، این تعریف دوگانه کشورهای غربی و همچنین عربستان سعودی و متحدانش را به حمایت از تروریست‌ها در سوریه تشویق می‌کند.

افراط‌گرایی اما تنها در زمینهٔ مبارزه با گروه‌های افراط‌گرای اسلامی نیست. رئیس‌جمهور کشورمان بارها به این مسئله اشاره‌کرده و اسلام هراسی و ایران هراسی را از جمله شاخه‌های این افراط‌گرایی دانسته بود. این در شرایطی است که به نظر می‌رسد امسال نیز روحانی به همین محورها اشاره‌ای داشته باشد.

بحران سوریه از زمانی که به این بعد و اندازه نرسیده بود تا هم‌اینک که به بحرانی گسترده در منطقه تبدیل‌شده، همیشه یکی از محورهای اصلی سخنرانی رئیس‌جمهور در سازمان ملل بوده است. حجت‌الاسلام روحانی بارها در سخنرانی‌های خود اشاره‌کرده است که بحران سوریه راه‌حل نظامی ندارد و این گفت‌وگو و اعتماد به مردم سوریه است که می‌تواند این بحران را خاتمه دهد. بااین‌حال سوریه گرچه یکی از بزرگ‌ترین محورهای سخنرانی‌های بسیاری از سران دنیا در مجمع عمومی سازمان ملل است، بازهم نتوانسته راه‌حلی منطقی را در طول این 5 سال بحران، به خود ببیند. حسن روحانی در جمله معروف خود در دومین سال حضورش در سازمان ملل بیان کرد که «وقتی پای ژنرال‌ها به منطقه باز شد، انتظار نداشته باشید دیپلمات‌ها به استقبال آنان بروند.»این همان هشداری است که کشورهای غربی به آن توجه نکردند و امروز شاهد تداوم بحران هستیم.

ایران تنها کشور مسلمان منطقه بود که در مجمع سال گذشته سازمان ملل با صراحت از رژیم سعودی در خصوص مدیریت حج انتقاد کرد و خواستار تشکیل کمیته‌ای برای بررسی دلایل و عواقب حادثه منا شد. دیگر کشورهای اسلامی با سکوت در این خصوص به رژیم سعودی اجازه دادند به‌راحتی از این موضوع گذر کند اما ایران معتقد بود این موضوع، اتفاقی نیست که بتوان به همین راحتی از کنار آن گذشت. در مجمع عمومی سال گذشته، حسن روحانی تأکید کرد که «ابعاد فاجعه جان باختن و مجروح شدن هزاران انسان بی‌گناه از چهارگوشه جهان، فراتر از آن است که در حد یک سانحه طبیعی یا یک مسئله محلی با آن برخورد شود» اما نتیجه این انتقاد صریح، کارشکنی سعودی‌ها در پذیرفتن حجاج ایرانی و محروم شدن ایرانیان از حج امسال بود.