میراث فرهنگی که یک دیکتاتور به‌وجود آورد

مترو شهرهای مسکو و سنت پترزبورگ نیز یکی از جاذبه‌های هنر معماری این شهرها محسوب می‌شوند که حالا برخی ایستگاه‌های آن‌ها نه‌تنها به شکل موزه‌هایی زنده و پویا درآمده‌اند، بلکه برخی در فهرست میراث فرهنگی جمهوری فدراتیو روسیه ثبت شده‌اند.

شبکه‌ی قطار شهری روسیه در سال 1935، یعنی بیش از 80 سال پیش کلید خورد. در آن زمان، استالین، دیکتاتور معروف اتحاد جماهیر شوروی، تصمیم گرفت که این پروژه را از یک‌سو، به نماد قدرت و توسعه در جامعه‌ی کمونیستی بلوک شرق تبدیل کند، ازسوی دیگر، پس از پایان کار، آن‌را به نماد قدرشناسی در قبال انسان‌هایی تبدیل کند که به‌پای حزب کمونیسم، تا پای جان از هیچ کوشش و ایثاری دریغ نمی‌کنند. به همین دلیل، هنوز در نقطه‌هایی از ایستگاه‌های خاص، نمادها و تصویرهای مربوط به بانیان و عاملان اجرای این پروژه‌ی بزرگ و دشوار در آن زمان، به‌چشم می‌خورد.

برخی از ایستگاه‌های مترو در این دو شهر، بویژه مسکو، عملا شکل گالری‌های هنری را پیدا کرده‌اند که نه‌تنها آثاری هنری در گونه‌های نقاشی، مجسمه‌سازی و معماری را در خود جای داده‌اند، بلکه با حفظ مؤلفه‌های تاریخی همچون لوسترها، به یکی از جاذبه‌ها و مقصدهای مورد توصیه برای گردشگرانی که به این شهرها سفر می‌کنند تبدیل شده‌اند. در این ایستگاه‌ها سنگ مرمرهای تراش‌خورده به‌وفور یافت می‌شوند و نیز چلچراغ‌هایی که در طراحی، هر فردی را به‌یاد خورشید در زیر زمین می‌اندازند.

این ترکیب‌ها تاکنون عکاس‌های زیادی را از سراسر جهان به‌سوی خود کشانده است؛ تا جایی که برخی از آن‌ها، ایستگاه‌ها را برای عکاسی در ساعتی پس از تعطیلی آن‌ها، اجاره کردند.

سامانه‌ی قطارهای شهری (مترو) کلان‌شهر مسکو با داشتن ۱۲ خط فعال، ۱۸۰ ایستگاه و جمعا مسیری به طول ۲۹۸ کیلومتر، یکی از قدیمی‌ترین خطوط مترو شهری در جهان است. قطارها (واگن‌ها و لوکوموتیوها) هم در این سیستم، بسیار متنوع بوده، برخی به‌شدت کهنه اما به هر حال، با وجود صدای گوشخراش اصطکاک چرخ‌ها و ریل‌ها موقع ترمز کردن در ایستگاه‌ها، به‌شدت سریع و با فاصله‌ی کم از هم خدمات‌رسانی می‌کنند؛ تا جایی که برخورد قطارها در مترو مسکو، بی‌سابقه نبوده و امری محال و شاید حتا عجیب محسوب نمی‌شود.

یک نوع رخداد نامطلوب دیگر در این سیستم حمل و نقل شهری، تعدادی عملیات تروریستی در قالب بمب‌گذاری بوده که بویژه در دهه‌ی نخست هزاره‌ی سوم میلادی، در برخی ایستگاه‌ها، توسط گروه‌های جدایی‌طلب یا معترض به حکومت روسیه صورت گرفته است.

در سنت‌پترزبورگ نیز شکل و شمایل ساختار مترو و ایستگاه‌های آن، در کل به ساختار مترو مسکو شباهت بسیار دارد؛ اما علاوه بر این‌که تعداد و طول خط‌ها در این شهر شمالی روسیه محدودتر است، یک تفاوت دیگر نیز عمق بسیار زیاد ایستگاه‌های مترو در این شهر، نسبت به مسکو و دیگر شهرهای جهان است. درواقع با توجه به آن‌که این شهر در منطقه‌ای دلتایی و در محاصره و مجاورت آب‌ها (در قالب رودخانه و دریا) قرار گرفته است، به‌اجبار، خطوط و برخی ایستگاه‌های آن در عمق بسیار زیاد زمین قرار گرفته‌اند؛ تا عملا کار حفاری و محافظت از آن، مقدور باشد. همچنین در برخی از ایستگاه‌ها، محل توقف قطار و مسافران، در محفظه‌هایی طراحی شده است تا از ریزش آب جلوگیری شود.

البته این دو شهر، علاوه بر سیستم مترو، از تراموا، سامانه‌ی اتوبوس برقی، اتوبوس معمولی و تاکسیرانی نیز در این دو شهر استفاده می‌شود؛ با این حال، مسکو همواره از ترافیک زیاد رنج می‌برد؛ شهری که درواقع به هیچ برند اتوموبیل از هیچ کشوری نه نگفته است و خیابان‌ها و بزرگراه‌های آن، نمایشگاهی است از محصولات کشورهای شرق آسیا تا ایالات متحده‌ی آمریکا.

به هر حال، اگر روزی گذرتان به این شهرهای گردشگرپذیر جهان افتاد، علاوه بر نیاز به حمل و نقل شهری، حتما در قالب جاذبه‌ی توریستی نیز بازدید از سامانه‌ی قطار شهری (مترو) و ایستگاه‌های آن به شما پیشنهاد خواهد شد.

علیرضا بهرامی - ایسنا

پله برقی ایستگاهی در سنت پترزبورگ

پایانه‌ی تراموا در سنت‌ پترزبورگ

سیم‌های اتوبوس برقی در مسکو

منبع:ایسنا