مجله
همشهری سینما 24 - احسان خوش بخت: سال میلادی گذشته سال مهمی برای سینمای
مستند بود، چون تقریبا بیشتر فستیوال های رده الف اروپایی حداقل یک مستند
در بخش مسابقه داشتند. اما مهمتر این که این مستندها آثاری اند که برخلاف
بسیاری از فیلم های داستانی نمایش داده شده در طی سال بار سیاسی مستقیم
دارند که در تقابل با سینمای عقیم تجاری قرار می گیرد. این ده انتخاب، از
بین آن آثاری اند که در فستیوال ها یا در اکران های عمومی در اروپا به
نمایش درآمده اند.
10- نشنال گالری (فردریک وایزمن، فرانسه/ آمریکا/ بریتانیا)
این
مطالعه درخشان موزه نشنال گالری در لندن در رده فیلم های «هنرهای اروپایی»
وایزمن جای می گیرد (که آثار پیشین آن فیلم هایی مثل رقص و کریزی هورس
هستند) و در آن از خود کلکسیون عظیم موزه تا نحوه قاب گرفتن و مرمت کردنشان
با چنان جزییاتی نمایش داده می شود که از تماشای «بتمن علیه سوپرمن»
غافلگیرکننده تر است. صبر و دقت وایزمن مثل یکی از آن نقاش های منظر قرن
هجدهمی است که مه ها را به مطالعه یک منظر و سپس ثبت آن روی بوم می گذراند.
9- صداهای سانسورشده (مور لوشی، آلمان/ رژیم صهیونیستی)
این
مستند برای اولین بار نوار مصاحبه با سربازان شرکت کرده در جنگ شش روزه را
که نزدیک به نیم قرن سانسور شده بود مبنای داستانش قرار می دهد. در این
نوارها سربازان به بیهودگی جنگ و شوک حاصل از قرار گرفتن در موقعیت یک
اشغالگر اعتراف می کنند اما فیلم پیچیدگی بیشتری پیدا می کند وقتی لوشی
دوباره به سراغ آن سربازان می رود و نوارها را در حضور خودشان پخش می کند.
8- الا میار: سفر دوگانه (ماریان لوئینسکی و آنتونیو بینینی، سوئیس/ ایتالیا)مستندی
چهل دقیقه ای که از فیلم ها، عکس ها و کتاب خاطرات به جا مانده از جهان
گرد و فیلمساز آماتور سوییسی، الا میار ساخته شده. لوئینسکی، یکی از مهم
ترین مرمتگران و کارشناسان سینمای صامت، تصاویر به جا مانده از سفر میار از
ژنو به هند- از راه ایران و افغانستان- را با گفتار متن ایرنه ژاکوب به
فیلمی قابل تامل از سفری در زمان و مکان تبدیل کرده که شامل تصاویر رنگی
فراموش نشدنی از مشهد در سال آغاز جنگ جهانی دوم می شود.
7- بازدید یا خاطرات و اعترافات (مانوئل دی الی ویرا، پرتغال)
فیلم
درخشان و بسیار شخصی الی ویرا که در سال 1982 فیلمبرداری شد، اما به وصیت
فیلمساز در زمان حیات خودش هرگز به نمایش درنیامد. این فیلم پرتره
کارگردانی که همین تازگی ها در 105 سالگی درگذشت نیست، بلکه طبیعت بی جان
متحرکی است از خانه ای که او چهار دهه در آن زندگی کرد، خانه ای که پیچیدگی
راهروها و پلکان هایش و پنجره های رو به باغ پاییزی آن انگار مدلی عینی از
خود سینمای الی ویرا هستند.
6- قیام ورشو (یان کوماسا، لهستان)
از
آن فیلم هایی که هر لحظه می خواهید از بغل دستی تان بپرسید «واقعا همه
اینها مستند است؟» و جواب این سوال احتمالی در هر ثانیه فیلم مثبت است.
تصاویری تکان دهنده از شورش ورشو در یکم آگوست 1944 که به قیمت جان دویست
هزار نفر تمام شد در این فیلم به شکلی کنار هم گذاشته و روایت شده که انگار
نماها دارند توسط دو برادر لهستانی و یک آمریکایی فیلمبرداری می شوند.
تنها ایراد بزرگ فیلم این است که بیشتر این تصاویر را رنگ کرده و افکت های
صوتی مدرن روی آن گذاشته که باعث تضعیف حس کوبنده واقعیت می شود.
5- سمبن! (سامباد گادجیگو و جیسن سیلورمن، سنگال/ آمریکا)
شاید
بهترین فیلم سال درباره زندگی و آثار کسی که برای سینما یک فیلمساز بزرگ و
برای قاره اش- افریقا- سمبل استقلال فرهنگی و نبوغ هنری بود. اگر فکر می
کنید زندگی آدم هایی مثل جان هیوستن و هوارد هاکس هیجان انگیز بوده اند،
برای تجدید نظر باید این فیلم را درباره عثمان سمبن ببینید.
4- من زمان را متوقف می کنم (گونیلا برسکی، روسیه/ سوئد/ اوکراین)شاید
بهترین نمونه اخیر استفاده از تصاویر آرشیوی تازه کشف شده که در زمان
خودشان به دلایل سیاسی در محق توقیف مانده اند این فیلم غریب روسی باشد که
تصاویر دهشتناک یک فیلمبردار جنگی (ولادیسلاو میکوشا) از نبرد روسیه را
همراه با کتاب خاطراتش پیدا کرده و مبنای فیلمی درباره جنگ، مرگ، سفر، گریز
و عشق به سینما قرار داده است.
3- سوسیالیسمی (پیتر فون باخ، فنلاند)تاریخ
سوسیالیسم به شکل عام و از زاویه دید استثنایی فون باخ که با تاریخ سینما و
فرهنگ عامه در هم می آمیزد و روی فیلم های چاپلین آهنگ های وودی گاتری پخش
می کند. به قول اولاف مولر، فون باخ، «شاید صادق ترین پیرو والتر بنیامین
در سینمای مدرن»، ادعا می کند که سینما و سوسیالیسم درواقع یکی هستند.
2- فرانکوفونیا (الکساندر سوکوروف، فرانسه)
بخش
عمده ای از این ستایش نامه سینمایی از موزه لوور و از زیبایی و استقامت
فرهنگ فرانسه روی رابطه بین مدیر موزه در سال های اشغال ژاک ژوژار با یک
افسر اشراف زاده آلمانی به نام کنت ووف مترنیش تمرکز می کند. سوکوروف خاطره
«کشتی روسی» را یکبار دیگر در تلفیقی هوشمندانه از مستند و داستانی، هنر و
تاریخ و ملاقات سینمایی اشباح شخصیت هایی از اعصار مختلف زنده می کند.
1- دکمه صدفی (پاتریسیو گوزمان، شیلی)
به
عنوان فیلمی درباره آب شروع می شود که برای کشوری با یکی از طولانی ترین
خط های ساحلی جهان اصلا عجیب نیست. بعد مثل آثار متاخر گوزمان به جنبه های
فلسفی، فرهنگی و حتی کیهانی آب می رسد و دست آخر از آنجا به تصویری تکان
دهنده از تاریخ معاصر پردرد شیلی می انجامد؛ کشوری که در آن رژیم دیکتاتوری
از شر قربانیان شکنجه با فرستادن آنها به اعماق دریا خلاص می شد.
