| |
شنبه ۲۷ ارديبهشت ۱۴۰۴ - ۲۰:۴۸
بروزرسانی ۸ دقیقه پیش
به گزارش خبرداغ به نقل از خبرآنلاین؛ رسول سلیمی: سفر مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی، و کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه ایران، به ترکیه برای دیدار با دیپلمات‌های تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) در استانبول، نقطه عطفی در دیپلماسی هسته‌ای ایران بود. این مذاکرات، که در بحبوحه گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط و پس از سفر دونالد ترامپ به خاورمیانه انجام شد، توجه رسانه‌های جهانی را جلب کرد.
این مذاکرات در ادامه گفت‌وگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط و دیدارهای قبلی تخت‌روانچی با مقامات اروپایی در وین برگزار شد. رویترز گزارش داد که ایران پیشنهاد دیدار با تروئیکای اروپایی را پیش از دور بعدی مذاکرات با آمریکا مطرح کرد، که نشان‌دهنده تلاش تهران برای هماهنگی با اروپا در برابر فشارهای آمریکا است. این مذاکرات، در هتل چراغان پالاس استانبول و با حضور انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، برگزار شده است. در همین راستا خبرگزاری آنادولو اعلام کرد که ترکیه به‌عنوان میزبان، نقش میانجی را ایفا کرد و عبدالله چلیک، معاون وزیر خارجه ترکیه، در افتتاحیه حضور داشته است.
در همین حال، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، در تماس تلفنی با دیوید لمی، وزیر خارجه انگلیس ، بر لزوم گفت‌وگو در چارچوب احترام متقابل تأکید کرد. این مذاکرات، در شرایطی برگزار شد که دونالد ترامپ در سفر به ریاض ایران را «مخرب‌ترین نیروی خاورمیانه» خواند و تهدید به «فشار حداکثری» کرد. چه آنکه گاردین نیز در تحلیلی آورد که ایران، با هدف کاهش تنش‌ها و حفظ نقش اروپا در مذاکرات هسته‌ای، این دیدار را ترتیب داد. ناظران سیاسی معتقدند که انتخاب ترکیه به‌عنوان محل مذاکرات، به دلیل روابط نزدیک آنکارا با تهران و غرب، استراتژیک بود.
مجید تخت روانچی معاون سیاسی وزارت خارجه
این دور از مذاکرات در حالی پیگیری شد که مجید تخت‌روانچی بر این نکته تاکید کرد که: «ما با چشمان باز مذاکرات را پیش می‌بریم و هدفمان حفظ منافع ملی در چارچوب برجام است.» از این رو کارشناسان سیاسی معتقدند ایران به دنبال هماهنگی با اروپا برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیزم اسنپ‌بک (بازگشت خودکار تحریم‌ها) بود. لوموند نیز در تایید این گزاره گزارش داد که ایران با تأکید بر «احترام متقابل»، خواستار تضمین اروپا برای حفظ برجام در برابر فشارهای آمریکا شد. چه آنکه غریب‌آبادی نیز، به‌عنوان مذاکره‌کننده حقوقی، بر لزوم رفع تحریم‌های غیرقانونی تأکید کرد و در دیدار قبلی با مورا (۲۵ دی ۱۴۰۳) از «گفت‌وگوهای سازنده» خبر داده بود.
این در حالی است که تروئیکای اروپایی به دنبال ایفای نقش میانجی بین ایران و آمریکا هستند، اما همزمان خواستار محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تر بر برنامه هسته‌ای ایران شد. رویترز نیز گزارش داد که مدیران سیاسی انگلیس، فرانسه و آلمان در رم با ایران دیدار کرده و بر لزوم پایبندی به تعهدات برجامی تأکید کردند. گاردین نیز نوشت که اروپا نگران است که مذاکرات مسقط، بدون مشارکت آنها، به حاشیه رانده شود. نیویورک تایمز نیز تحلیل کرده که اروپا، تحت فشار آمریکا، ممکن است از اسنپ‌بک حمایت کند، اما ترجیح می‌دهد از طریق دیپلماسی به توافق برسد.
چه آنکه خبرگزاری حریت هم در تحلیلی نوشت که ترکیه، با میزبانی این مذاکرات، به دنبال تقویت جایگاه خود به‌عنوان میانجی منطقه‌ای بود. آنچنان که عبدالله چلیک در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ترکیه از هر تلاشی برای کاهش تنش‌ها حمایت می‌کند.» خبرگزاری آنادولو ترکیه هم نوشت که انتخاب استانبول، به دلیل روابط متوازن ترکیه با ایران و اروپا، فضای بی‌طرفی را فراهم کرد. تحلیلگر ترکیه‌ای، سرهات گوونچ، در حریت این نقش را «فرصتی برای دیپلماسی فعال» خواند.
در چنین شرایطی در دیدار دیپلمات‌های ارشد ایران و اروپا، توافق شد گفت‌وگوها در سطوح مختلف ادامه یابد. تخت‌روانچی نیز اعلام کرد که «دور بعدی مذاکرات با اروپا در برنامه است»، هرچند زمان و مکان آن مشخص نشده است. هرچند رویترز در این باره نوشت که دو طرف بر لزوم برگزاری دور بعدی مذاکرات پیش از اجلاس شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (خرداد ۱۴۰۴) توافق کردند.
این توافق، نشانه‌ای از تمایل ترامپ برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها بود. این در حالی است که غریب‌آبادی در بیانیه‌ای اعلام کرد که ایران و اروپا بر «چارچوب برجام» به‌عنوان مبنای مذاکرات تأکید کردند. پولیتیکو نیز گزارش داد که اروپا پذیرفت که رفع تحریم‌ها باید بخشی از هر توافق باشد، اما خواستار نظارت قوی‌تر آژانس بر تأسیسات هسته‌ای ایران شد.
چه آنکه آنادولو گزارش داد که دو طرف درباره مسائل منطقه‌ای، از جمله بحران یمن و سوریه، گفت‌وگو کردند و توافق کردند که از تشدید تنش‌ها جلوگیری شود. واشنگتن‌پست نیز نوشت که ایران از اروپا خواست از فشارهای سیاسی در موضوعاتی مانند حقوق بشر خودداری کند، که مورد پذیرش نسبی قرار گرفت. این توافق محدود، نشانه‌ای از تلاش برای کاهش اختلافات غیرهسته‌ای بود.
غریب آبادی معاون حقوقی وزارت خارجه
مکانیزم اسنپ‌بک و تهدیدات اروپا
یکی از نقاط اصلی اختلاف، تهدید اروپا به استفاده از مکانیزم اسنپ‌بک بود. عراقچی در تماس با لمی هشدار داد که هرگونه سوءاستفاده از اسنپ‌بک «پیامدهای جدی» خواهد داشت. گاردین نیز گزارش داد که انگلیس و فرانسه، تحت فشار آمریکا، ممکن است از اسنپ‌بک حمایت کنند، اما آلمان ترجیح می‌دهد از طریق دیپلماسی عمل کند. در همین راستا تخت‌روانچی اظهار کرد که «تناقض‌گویی‌های آمریکا و اروپا مذاکرات را سخت می‌کند». این اختلاف، اعتماد ایران به اروپا را کاهش داد.
شروط سخت‌گیرانه اروپا
تروئیکای اروپایی خواستار محدودیت‌های جدید بر برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران بود، که با مخالفت تهران مواجه شد. لوموند نیز گزارش داد که ایران این شروط را «خارج از چارچوب برجام» خواند و بر رفع کامل تحریم‌ها تأکید کرد. نیویورک تایمز نوشت که اروپا، تحت فشار کنگره آمریکا، ممکن است شروط سخت‌تری را مطرح کند، که مذاکرات را پیچیده‌تر می‌کند. این اختلاف، مانع اصلی توافق جامع بود.
اختلافات داخلی اروپا
تخت‌روانچی در این خصوص اظهار کرد که «اروپایی‌ها و روس‌ها هم‌نظر نیستند»، که یکی از چالش‌های مذاکرات است. چه آنکه پولیتیکو نیز گزارش داد که آلمان رویکردی دیپلماتیک‌تر دارد، در حالی که انگلیس و فرانسه به فشار حداکثری تمایل دارند.
سفر مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی به استانبول برای مذاکره با تروئیکای اروپایی، تلاشی برای حفظ اهرم‌های دیپلماتیک ایران در برابر فشارهای آمریکا بود. جزئیات مذاکرات شامل گفت‌وگو درباره برجام، تحریم‌ها و مسائل منطقه‌ای بود، که در هتل چراغان پالاس با حضور انریکه مورا برگزار شد. اهداف ایران، حفظ برجام و رفع تحریم‌ها، و اهداف اروپا، میانجی‌گری و اعمال شروط جدید بود. توافقات شامل تداوم گفت‌وگوها، تعهد به برجام و هماهنگی محدود منطقه‌ای بود. نقاط اختلاف به مکانیزم اسنپ‌بک، شروط سخت‌گیرانه و عدم هماهنگی اروپا مربوط می‌شد. رسانه‌های اروپایی این مذاکرات را محتاطانه مثبت، رسانه‌های ترکیه‌ای آن را فرصتی برای میانجی‌گری، و رسانه‌های آمریکایی آن را شکننده خواندند. این مذاکرات، اگرچه گامی برای دیپلماسی بود، اما با توجه به فشارهای آمریکا و اختلافات داخلی اروپا، شکننده باقی ماند.
در یک سطح تحلیل کلان، مذاکرات استانبول در چهار محور اصلی قابل‌تحلیل است: زمینه‌سازی دیپلماتیک، که با انتخاب ترکیه به‌عنوان میزبان و هماهنگی با اروپا شکل گرفت؛ اهداف متضاد، که بین حفظ برجام توسط ایران و فشار برای شروط جدید توسط اروپا تنش ایجاد کرد؛ توافقات اولیه، که بر تداوم گفت‌وگوها و چارچوب برجام متمرکز بود؛ و نقاط اختلاف، که به اسنپ‌بک و شروط سخت‌گیرانه مربوط می‌شد. این محورها به‌صورت معناداری به هم متصل هستند: زمینه‌سازی دیپلماتیک، بستری برای اهداف متضاد بود؛ توافقات اولیه، تلاشی برای کاهش اختلافات بود؛ و نقاط اختلاف، پیشرفت مذاکرات را مشکل می کند. اما ناظران سیاسی امید دارند مذاکرات موازی ایران با اروپا در ترکیه به پازلی در تکمیل و تقویت مذاکرات مسقط تبدیل شود.
