فتحعلی‌بیگی: شاید حُر شفیعم باشد

«محرم در آینه آیین‌ها»، این برنامه با حضور سهیل محمودی، محمدحسین ایمانی خوشخو، هوشنگ جاوید، داوود فتحعلی‌بیگی، عیسی علیزاده، مجید ضرغامی، علیرضا تابش، رحمت امینی و سایر اساتید دانشگاه و هنرمندان عرصه هنرهای آیینی ظهر امروز، ۴ مرداد در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد.

در ابتدای مراسم پس از قرائت قرآن کریم، کلیپی عاشورایی «مکن ای صبح طلوع» به رهبری لوریس چکناواریان پخش شد و در ادامه سهیل محمودی ضمن خوشامد به حضار افزود: آیین سوگواری امام حسین(ع) از جدی‌ترین و همگانی‌ترین آیین‌های اسلام است. یک آیین نوروزی داریم که برخاسته از مردم و یک آیین سوگ که همین محرم است.

برخی می‌گویند در محرم گردشگری تعطیل است؛ اما اشتباه است

سپس محمدحسین ایمانی خوشخو؛ رئیس پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی گفت: در نگرش‌های مختلفی که ما به گردشگری فرهنگ داریم، گردشگری مقوله‌ای فرهنگی بر پایه تعاملات اجتماعی است. امروزه اگرچه گردشگری درآمدزاست اما هدف اولیه نیست، بلکه توسعه فرهنگی و بازکردن نمای کشور در آیینه فرهنگ است. در همین گردشگری هم شاخه‌هایی چون میراث، هنری و آیینی داریم. ابررویداد اربعین برای ما الان خیلی مهم است، ما هم آن را بررسی کردیم و ثابت شد که مهمترین رویداد مذهبی دنیاست.

رئیس پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی افزود: گردشگری آیینی هم وابستگی زمانی و هم مکانی دارد، مثل اربعین که هر دو را دارد. آیین‌ها در مکان‌های مختلف اجرا می‌شود؛ از بازار گرفته تا مساجد، حسینیه‌ها، تیمچه‌ها حتی در خانه‌ها و... برخی از قبل می‌گفتند که در ایام محرم گردشگری تعطیل است، من همیشه مخالف این حرف بودم چون خارجی‌ها همیشه از آن استقبال می‌کنند، پس به عنوان جاذبه محرم نباید گردشگری تعطیل شود. مثل مراسم تعزیه در شوش و مشعل‌گردانی و قالیشویی در کاشان که چنین تلفیقی را در هیچ کجا نمی‌توان مشاهده کرد.

ایمانی خوشخو در پایان با اشاره به گفته هانری کربن که «شیعه توانسته است ضمن حفظ مذهب گذشته، با تکیه بر امامی که خواهد آمد آینده را هم داشته باشد و این در هیچ دین و مذهبی نیست» گفت: یکی از عللی که باعث می‌شود چراغ امام حسین(ع) خاموش نشود، وجود امام عصر(عج) است که همین موضوع شیعه و نهضتش را زنده نگه می‌دارد.

به سنت‌ها بی‌توجهی کردیم

در ادامه مراسم هوشنگ جاوید گفت: هفته آینده پس از بیست و یک سال صدای بیست و پنج منقبت‌خوان از سوی حوزه هنری رونمایی شود و بسیاری از این منقبت‌خوان‌ها از دنیا رفته‌اند.

وی افزود: مسئله فعلی ما موضوعات تعزیه اجتماعی در ایران است که اصلا به آن توجهی نکرده‌ایم و شاید ندانیم چیست. درحالی که سوگواری‌های اجتماعی، سوگواری مذهبی را تقویت کرده در حالی که خودش در طول زمان ضعیف شده است. ما حتی در کردستان شیون‌گاه داشتیم الان هم وجود دارد اما ضعیف شده است. زمان‌های سوگواری خیلی مهم است که برخی سنتی هستند مثل درو کردن تعزیه عاشورا که دقیق زمانی برگزار می‌شود که بخواهند گندم درو کنند تا محصولشان زیاد شود.

این پژوهشگر پیشکسوت آیین‌های ایرانی افزود: درباره موسیقی اصالت‌ها، ریتم، تلفیق، تیپ و ... را داشتیم که اصلا رعایت نکردیم و همه چیز الان رها شده و در واقع از جوان‌ها ایراد هم می‌گیریم که چرا درست رعایت نمی‌کنند، درحالی که اصلا راه درستش را یاد نگرفتند حتی خواندن نوحه‌خوانی در کشور ما جایگاه خاص از قدیم داشته که بدان بی‌توجهی کردیم.

جاوید با اشاره به اینکه تاریخ برای این است که همین چیزها را نشان دهیم که در قدیم داشتیم توضیح داد: این تاریخ شیون ماست، در پاسخ کسانی که می‌گویند در ایران شیون و غم نبوده، باید گفت اصلا مگر چنین چیزی می‌شود؟ ما پیکرک‌هایی داریم که نشان می‌دهد برای شیون کردن بوده، حتی آیین کرب‌زنی داریم برای دوهزار و هفتصد سال پیش که بعد در آیین اسلامی تلفیق شده است.

نویسنده کتاب موسیقی رمضان افزود: نخستین زنی که بعد واقعه کربلا مرثیه خاص اجرا می‌کند ام‌البنین(س) مادر حضرت عباس(ع) است. در طول سال‌های بعد واقعه هم بین اعراب مرثیه راه می‌افتاد، ولی مرثیه‌سرایی ایرانیان قرن اول و دوم هجری وجود داشت، که اینها ناشناخته مانده است، چون به زبان عربی است. کاش کسی پیدا شود و این موارد را ترجمه کند. سوگ از کیومرث و فریدون در ایران شروع می‌شود و نخستین سوگواری گروهی به مرثیه سیاوش و سپس به رستم می‌رسد، مرثیه نامه‌نویسی از عهد ساسانی به بعد شروع می‌شود و بعد به دوره اسلامی می‌رسیم. تحول مرثیه در ایران از قرن هفتم شروع می‌شود کسایی مروزی اولین نوحه معروف را دارد که مربوط به کربلاست.

در ادامه سهیل محمودی؛ شاعر و سخنران نشست نیز طی صحبت‌هایی گفت: تهران از سال‌های آغازین قرن نوزدهم دو وجهه عزاداری را دارد، یکی در خانوادهای رجال قاجار است؛ مخصوصا بانوان در خاندان‌های خاص و وجه دوم تکیه دولتی‌ها که متاسفانه اینها از بین رفته‌اند و الان فقط یک کوچه بنامش مانده است، هرچند آن دوره ۶-۷ هزار نفر را در خود جا می‌داد.

وی در ادامه یادآور شد: نسل عزاداری‌ها در هیأت‌ها شکل می‌گیرد، هیأت در جمع کردن مردم مهمتر از مساجد بود. این هیأت‌ها مبنای عزاداری در تهران می‌شوند، حتی چهارپایه خوانی در بازار و هیأت‌ها داشتیم.

در ادامه علی صابر دقایقی به خواندن مرثیه دشتی پرداخت.

نقش حُر را بازی کردم؛ بلکه شفیعم باشد

بخش پایانی این مراسم نیز به تجلیل از استاد «داود فتحعلی‌بیگی» پیشکسوت عرصه تعزیه و نمایش‌های آیینی و سنتی ایرانی اختصاص داشت که این بخش با حضور دکتر رحمت امینی، تابش، هوشنگ جاوید، دکتر ایمانی خوشخو برگزار شد.

در این بخش، فتحعلی بیگی پشت تریبون قرار گرفت و گفت: تعزیه بزرگترین هنر ایرانی است که بزرگان نمایش جهان پس از دیدن آن حیرت‌زده می‌شوند اما خود ما آنطور که باید به آن بها نداده‌ایم. به خود امام حسین(ع) قسم هر کار کردم برای خودش بود و توقعی هم از هیچکس برای کاری ندارم. تعزیه زیاد اجرا کردم، در یکی از این تعزیه‌ها نقش حر را داشتم و آن را نگه داشتم برای خودم بلکه شفیعم باشد.