| |
جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳ - ۰۳:۱۰
بروزرسانی ۱ روز پیش
به گزارش خبرداغ به نقل از فارس ـ مهدی طلوع‌وند:«پدافند هوایی، اولویت اول است» این سخن از فرمانده کل قوا را باید مهم‌ترین سند در بیان اهمیت پدافند هوایی دانست. بخشی که همواره باید بیدار و هوشیار باشد تا دشمنان نتوانند توطئه‌های خود علیه کشورمان را اجرایی کنند.
پدافند هوایی ارتش در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به عنوان بخشی از نیروی هوایی ارتش فعالیت می‌کرد، اما چند سال بعد یعنی از سال 1387 پدافند هوایی از نیروی هوایی منفک شد. در سال ۱۳۸۸ ساختاری به نام قرارگاه پدافند هوایی حضرت خاتم‌الانبیاء (ص) مسئولیت هماهنگی فعالیت‌های پدافند هوایی ارتش و سپاه را عهده‌دار شد. این قرارگاه در سال ۱۳۹۸ با مستقل شدن نیروی پدافند هوایی ارتش، به موقعیت بالادستی گذشته بازگردانده شد.
پدافند هوایی ارتش دستاوردهای بسیاری در حوزه‌های مختلف اعم از سامانه‌های دفاع موشکی و راداری داشته است. از میان این دستاوردها می توان به سامانه‌های باور ۳۷۳، خانواده مرصاد، صیاد، ۱۵ خرداد، تلاش و بسیاری دیگر اشاره کرد. البته برخی از این دستاوردها به صورت مستقل و برخی دیگر از طریق همکاری با صنعت دفاعی حاصل شده است.
در کنار همه موفقیت‌های پدافند هوایی ارتش در طراحی و تولید تجهیزات و تسلیحات بومی پدافندی این بخش از نیروهای مسلح حماسه‌های بسیاری را هم در کارنامه خود دارد. حماسه سایت راداری سوباشی همدان یکی از این حماسه‌هاست که به تعبیری می‌توان گفت شاید مهم‌ترین حماسه پدافند هوایی ارتش باشد.
در این راستا، گروه دفاعی امنیتی خبرگزاری فارس به مناسبت هفته دفاع مقدس در یک میزگرد تخصصی با حضور امیر سرتیپ سعید شاه‌محمدی معاون اطلاعات نیروی پدافند هوایی ارتش و سه فرمانده پیشکسوت این نیرو حماسه سایت راداری سوباشی را به صورت تخصصی بررسی کرده است.
متن حاصل از این میزگرد در ادامه آمده است:
فارس: امیر شاه‌محمدی لطفاً در ابتدا درباره نقش پدافند هوایی ارتش در دفاع مقدس و تأثیرگذاری آن در عملیات‌های مختلف را بفرمائید.
امیر سرتیپ شاه‌محمدی: در ابتدا عرض سلام و درود دارم به روح پرفتوح امام خمینی (ره)، شهدای دفاع مقدس، شهدای نیروی پدافند هوایی ارتش به ویژه شهدای سایت راداری سوباشی که عاشقانه، آگاهانه و مقتدرانه تا آخرین لحظه توان خود پشت دستگاه‌ها و تجهیزات پدافندی ایستادگی کرده و جان خود را مخلصانه تقدیم دفاع از انقلاب و کشورمان کردند.
پدافند هوایی ارتش در طول دفاع مقدس توانست اطلاعات تمام حملات دشمن را از بدو شکل‌گیری آن بر روی باند و خروج از آشیانه به مراکز دفاعی ارسال کرده و موفق شوند حملات دشمن را خنثی کنند. یکی از مراکز بسیار مهمی که در این تعاملات نقش داشته، سایت راداری سوباشی است. در طول جنگ نقش بسیار مهم و ارزنده‌ای را در منطقه غرب داشته و به عبارتی مغز اصلی و قلب دفاعی منطقه غرب کشور به عهده این مجموعه بوده است.
تمام سامانه‌های موشکی، راداری، اطلاعات و شناسایی غرب کشور به این مغز متفکر و فرماندهی صحنه نبرد هوایی متصل بوده است. فرماندهی که با کارکنان عاشق خود مقتدرانه با علوم جدید و در حال رشد منطقه فعالیت کرده و با خلاقیت‌های خودشان تمام پیشرفت‌های دشمن را در نطفه منهدم می‌کردند.
* دشمن در دفاع مقدس برای کسب برتری هوایی، تجهیزاتی با برد فراتر از سامانه‌های دفاعی ایران خرید
دشمن برای کسب برتری هوایی دست به خرید تجهیزاتی زد که فراتر از برد سامانه‌های دفاعی جمهوری اسلامی ایران وارد فضای کشورمان شود، خلاقیت‌ها و توانمندی‌های نیروهای پدافندی در مراحل مختلف باعث شد تا خللی در فعالیت‌های دشمن به وجود بیاید و در نهایت با فعالیت سامانه‌های موشکی و رهگیری جنگنده‌های «میگ ۲۵» عراقی تمام اطلاعات مربوط به این جنگنده توسط واحدهای شنود الکترونیکی به این مغز فعال صحنه نبرد (سایت سوباشی) اطلاع‌رسانی می‌شد.
پس از اینکه اطلاعات پرواز جنگنده‌های «میگ ۲۵» عراقی در اختیار فرمانده صحنه نبرد قرار می‌گرفت و موقعیت‌های جهت‌های حرکت این جنگنده توسط رادارهای مختلف رهگیری و تلفیق اطلاعات انجام می شد، این اطلاعات در اختیار سامانه‌های دفاعی و موشکی قرار می‌گرفت تا بتوانند دفاع لازم را به وجود بیاورند.
آبان ماه سال ۶۵ بود که موفق شدند اولین جنگنده «میگ ۲۵» عراقی را با خلاقیت و توانمندی‌های منحصربه‌فرد و قدرتمندی‌هایی که این فرمانده صحنه نبرد از خود نشان داد، آن را رهگیری کرده و سپس جنگنده «میگ ۲۵» را منهدم کنند. دست دشمن مجدداً خالی شد، دشمنی که به جنگ‌های شهری و حمله به مردم بی‌دفاعی که چیزی برای مقابله با این جنگنده نداشتند، روی آورده بود ، این دفاع جانانه و رهگیری بسیار دقیق و عالی توسط سامانه‌های راداری سایت سوباشی با تلفیق اطلاعات قوی سبب سرنگونی این جنگنده شد. در نتیجه، دشمن فهمید که دستش خالی شده و دانست هر بار این جنگنده وارد ایران شود با احتمال شکست و سرنگونی روبروست.
* دشمن بارها و بارها به سایت سوباشی حمله کرد
دشمن بارها و بارها حملاتی انجام داده بود تا سایت سوباشی که همچون چشم عقاب بود را از بین ببرد و تسلط خود را بر این منطقه ایجاد کند، بالاخره با اعلام بیانیه پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل از سوی کشورمان، دشمن احساس کرد که می‌تواند در این لحظات اقداماتی از خود باقی بگذارد و انتقام خود را از هشت سال تلاش و کوشش دلیرمردان پدافند هوایی به ویژه در سایت سوباشی که بزرگترین عامل سدکننده حملات دشمن بود، بگیرد.
تلاش‌های بسیاری انجام شد، از یک یا دو ماه قبل از این حادثه به ویژه از خرداد ماه سال 67 یک سری تحرکات در منطقه افزایش یافت و عراقی‌ها تمرینات خاص خود را انجام می‌دادند. این اطلاعات به سلسله مراتب و مبادی ذی‌ربط گزارش و هماهنگی‌های تعامل لحظه‌ای در زمان با سایت سوباشی انجام شد، در نتیجه، سلسله مراتب به این نتیجه رسیدند که سایت سوباشی همدان باید در این حوزه آمادگی کامل را داشته باشد و تقویت شود.
* سایت راداری سوباشی پادشکن بود
می‌دانید که در سیستم‌های دفاعی هر قدر که یک سیستم دفاعی با چالش‌های متفاوتی روبرو شود به نفع آن است تا اینکه بی‌تحرک بماند و هیچ تمرین، چالش و یا برخوردی نداشته باشد. پدافند هوایی به ویژه در سایت سوباشی به قدری چالش و درگیری‌های هوایی را داشتند که دوستان ما در آنجا پادشکن (ضدشکنندگی) شدند. در این میان، یک مفهوم دیگر نیز وجود دارد که علاوه بر نشکن‌بودن، قوی‌تر هم بشود. پدافند هوایی پادشکن بود، یعنی علاوه بر اینکه در حملات مختلف نشکست، بلکه با استفاده از تجربیات خود، بازسازی و بدنه‌اش را قوی‌تر کرد.
شاید این طور موضوعات را در افسانه‌ها شنیده باشید، ققنوس یک موجود افسانه‌ای است که به عنوان یک موجود مقاوم شناخته میشود و یا «هیدرا» دیگر موجود افسانه‌ای است که به عنوان پادشکن شناخته میشود و هنگامی که سر این موجود افسانه‌ای را قطع می‌کردند، دو سر دیگر به جای یک سر قطع شده، ظاهر و قوی‌تر می‌شد.
* پدافند هوایی هیچ‌وقت خسته و شکننده نشد بلکه قوی‌تر از گذشته شد
پدافند هوایی نیز همین گونه بوده است به ویژه در سایت پدافندی سوباشی که سال‌های سال در طول جنگ تحمیلی پشت سر هم با موضوعات مختلف روبرو شده، اما هیچ‌وقت خسته و شکننده نشد و قوی‌تر از گذشته شد، به طوری که در روزهای پایانی جنگ فکر هم نمی‌کردند این سامانه راداری یا مغز متفکر بتواند پشتیبانی و چتر هوایی را بر فراز مسیر حرکت منافقین در منطقه عملیاتی مرصاد را فرماندهی و کنترل کند. باید توجه کنیم که شبکه فرماندهی و کنترل اهمیت ویژه‌ای دارد به طوری که امکان دارد شما هیچ نیروی متحرک زمینی را بدون پشتیبانی وارد میدان کنید.
فارس: امیر، چرا عراقی‌ها به سایت سوباشی حمله کردند؟ آیا هدف خاصی از حمله به این سایت داشتند؟
امیر سرتیپ شاه‌محمدی: نیروهای منافقین به صورت ستون شده در یک حمله شدید وارد مرزها شدند و با شناختی که از گلوگاه‌ها و جایگاه‌ها مسیر خود را به سوی اسلام‌آباد ادامه دادند. در این میان، از پشتیبانی هوایی نیروهای عراقی هم برخوردار بودند و می‌خواستند تا انتقام خود را از سایت سوباشی بگیرند. چون هشت سال منتظر آن بودند و می‌خواستند در این فرصت ایجاد شده به هدف خود برسند.
نیروهای عراقی پشتیبانی هوایی را از منافقین انجام دادند. در مقابل، پدافند هوایی از طریق سایت سوباشی هدایت جنگنده‌های نیروی هوایی و هوانیروز ارتش را بسیار جانانه انجام داد که نیروی هوایی بعثی مجبور به عقب‌نشینی و پذیرش شکست مفتضحانه شدند، به طوری که آسیب‌پذیری آن‌ها تشدید شده و مشاهده کردند که قادر به دفاع از ستون رزمی منافقین نیستند.
* پدافند هوایی ارتش، منافقین را در عملیات مرصاد ناکام گذاشت
منافقینی که اعلام کرده بودند پس از چند روز در تهران مستقر شده و جایگاه‌ها و موقعیت‌های حساس و حیاتی، به خصوص مراکز سیاسی و نظامی را در مسیر تسخیر کنند، توسط این مغز متفکر با سامانه‌های فرماندهی و کنترل و هدایت بازوهای تهاجمی به منطقه توانستند قدرت پشتیبانی‌کننده را از آن‌ها بگیرند. از طرفی هم هدایت و پشتیبانی نیروی هوایی و هوانیروز کشورمان به سوی ستون منافقین به گونه‌ای انجام شد که به راحتی توانستند سرعت حرکت دشمن را بگیرند و هنگام حرکت در مسیر زمینی آن‌ها را منهدم کنند.
این دو دلیل باعث شد تا دشمن این سایت بزرگ و پرمسئولیت را از سر راه خود بردارد. نفراتی که در سایت سوباشی حضور داشتند تا آخرین لحظه ایستادگی کردند و توانستند مسئولیت خود را به خوبی انجام دهند، آن‌ها بدون اینکه خم به ابرو بیاورند تا آخرین لحظه زندگی وظایفشان را به خوبی انجام دادند. چنین سامانه فرماندهی و کنترلی که نفرات آن از روز قبل بر اثر انفجار یک بمب آسیب دیده‌اند؛ فرمانده و مسئول عملیات با سر باندپیچی شده پشت سامانه‌ها نشسته‌اند و در حال هدایت همه عناصر هستند، سایر کارکنان نیز از این اقدام انگیزه می‌گیرند و با انرژی مضاعف فعالیت خود را ادامه می‌دهند.
* حجم بالای فعالیت سایت سوباشی اجازه ترک سایت توسط افراد قبلی را نداد
شیفت عوض میشود. اما، نیروها با توجه به حجم فعالیت‌ها احساس می‌کنند که نفرات قبلی در کنار نفرات جدید باقی بمانند. چون در حوزه سامانه‌های راداری و اطلاعاتی انتقال وضعیت منطقه به نفرات شیفت جدید نیازمند یک فرآیند خاص است. چرا که در آن روزها به قدری جو شدید بوده که نفرات جدید در کنار نفرات قدیمی نشسته و فرصت نمی‌کنند که اطلاعات ساعت یا ساعت‌های گذشته را به آن‌ها منتقل کنند، به همین دلیل، نفرات قدیمی در حالی که مشغول کار بودند فرآیند انتقال تجربه 24 ساعت گذشته را به نفرات جدید انجام می‌دادند.
عشق به خدمت و وظیفه‌شناسی آن‌ها بسیار زیاد است. من در مدارک مطالعه می‌کردم که حتی فرصت صرف ناهار را هم نداشتند و فقط فرصت کردند که نماز خود را اقامه کنند.
* سایت سوباشی به همه تحرکات رژیم بعثی اشراف داشت
تلاش‌ها و هماهنگی‌های نیروهای سایت سوباشی با حوزه اطلاعاتی سایت ایلام که یکی از سایت‌های حساس و بسیار مهم و مشرف به عراق، به خصوص تحرکات بغداد، پایگاه‌های مرزی عراق، ورود هر هواپیما به روی باند پرواز، مقدار تجهیزات و تسلیحات و حتی آمادگی پرواز هر هواپیما را بلافاصله با شنودهای الکترونیکی و رادیویی که انجام می‌داد به سایت سوباشی ارسال می‌کرد و در تبادلات اطلاعاتی تمام اهداف دشمن را شناسایی کرده و با آن‌ها مقابله می‌کرد.
دشمن بالاخره در ساعت ۱۶ و ۴ دقیقه روز ۵ مرداد با اجرای فریب‌های مختلف راداری و اقدامات الکترونیکی توانست به آرزوی دیرینه، خصمانه و کثیف خود رسیده و با انهدام سایت راداری سوباشی ۱۹ تن از بهترین و کارآمدترین نیروهای پدافند هوایی را به شهادت برساند. راهشان ادامه دارد و امیدوارم که بتوانیم در مسیری که با خون خود آن را آبیاری کردند، ادامه دهیم.
سمت راست: سرهنگ بازنشسته سید احمد کیا | سمت چپ: سرهنگ بازنشسته هادی فرخی
در ادامه این میزگرد، سرهنگ بازنشسته کنترل شکاری هادی فرخی معاون فرمانده و مسئول عملیات گروه پدافند هوایی همدان و تجهیزات موشکی، جنگ‌افزارها و رادار به تشریح بخش دیگری از حماسه سایت سوباشی پرداخت.
وی از دوران جوانی و تا هنگام دارابودن درجه سروانی تا دفاع مقدس بالای یک هزار و ۲۰۰ رهگیری زنده در کارنامه عملیاتی خود در دفاع مقدس دارد، به همین دلیل، از طرف فرماندهان ارشد پدافند هوایی به عنوان مسئول رادار سوباشی و مرکز SOC همدان باشد.
فارس: جناب سرهنگ، لطفا درباره اهمیت سایت سوباشی همدان و چرایی آن بفرمائید. همچنین بفرمائید که چرا صدام مصمم بود که این سایت را منهدم کند؟
سرهنگ فرخی: در نیروی هوایی تاکتیک و تکنیک داریم. تکنیک ما ثابت بود و بسیار صعب‌الحفظ. تکنیک دشمن روز به روز رو به ترقی بود. چرا که پس از شروع حمله به ایران همه ابرقدرت‌های غرب و شرق در کنار عراق قرار گرفتند و همه تجهیزات، نفرات و اقتصاد خود را در اختیار عراق قرار دادند که یک جنگ تمام‌عیار داشته باشند. در حقیقت، ما با کشور بعثی عراق نمی‌جنگیدیم، بلکه همه قدرت‌ها و هواپیماهای به‌روز علیه ایران ارسال می‌شدند تا بتوانند به ایران ضربه بزنند.
خوشبختانه رادار سوباشی همان طور که امیر اشاره کردند، وظیفه سخت و گزافی را انجام داد. حملات خود را از میان شیارها انجام داد. حملات برتر نیروی هوایی ارتش برای همگان مشخص است و از آن نام می‌برم؛ کمان 99 و حمله به H-3. این حملات با همکاری رادار سوباشی انجام می‌شد که رفت و برگشت و تأمین جنگنده‌ها را تأمین می‌کرد. به طور کلی، باید 4 نفر از افسران کنترل شکاری سایت سوباشی شیفت می‌بودند، اما، در روز حادثه حمله به سوباشی 9 تن اپراتور رادار در سایت حضور داشتند، البته یک نفر نیز به عنوان رابط ژاندارمری حضور داشت.
* قدرت خلبانان ایران اجازه نمی‌داد خلبانان بعثی به آن‌ها نزدیک شوند
کارهای سایت سوباشی از نظر تکنیک بسیار عجیب بود. تکنیک ما برتری خلبانان تیزپرواز ما بود، جنگنده‌های عراقی جدید بودند ولی خلبانان آن‌ها جوانان و هواپیما ندیده بودند، اکثر خلبانان ما فارغ‌التحصیل آمریکا، شاگرد اول بودند، همچون شهید عباس بابایی؛ مانند افرادی که زحمات بسیاری در جنگ کشیدند. قدرت خلبانان ما به حدی بود که خلبانان جنگنده‌های عراقی جرأت نزدیک شدن به جنگنده‌های ما را نداشتند و نمی‌توانستند DOG FIGHT انجام بدهند. به ویژه اگر جنگنده‌های اف 14 ایران در آسمان حضور داشتند و فوراً فرار می‌کردند.
یکی از تکنیک‌های مهم برای ما و رژیم بعثی این بود که بتوانیم برای حمله از شیارهای زمین استفاده کنیم. رادار سوباشی با تدبیر و درایت و فرماندهی شهید ستاری که خود یک کنترل شکاری بسیار خبره بود، طرح دیده‌بانی را به‌گونه‌ای تقویت کرد که در پس شیارها شبکه دیده‌بانی را تقویت کردیم، از هر شیاری که هواپیما وارد می‌شد، اطلاع می‌دادند. اطلاعات از فراز ساختمان‌ها به صورت داوطلبانه و با بی‌سیم و تلفن به صورت بسیجی‌وار به ما می‌رسید. نزدیکترین موشک و هواپیما به آن نقطه هدایت می‌شد و اغلب هدف قرار می‌گرفتند. چون جنگنده‌ها معمولا هنگام بمباران سنگین هستند و نمی‌توانند کاری از پیش ببرند.
مأموریت پدافند هوایی بسیار اهمیت دارد. برای اینکه به اهمیت سایت راداری سوباشی پی ببریم بهتر است که به شبکه فرماندهی ـ کنترل پدافند هوایی نگاه کنیم. این سایت راداری در 60 سال گذشته، 24 ساعت در شبانه‌روز، 7 روز در هفته و 365 روز در سال بدون لحظه‌ای وقفه مأموریت خطیر خود را انجام داد.
* رادارهای سایت سوباشی به صورت لحظه‌ای تحرکات هوایی را نشان می‌دادند
رادارهای سایت سوباشی بدون تعطیلی به صورت لحظه‌ای تحرکات هوایی را نشان می‌دادند و اقدامات تاکتیکی انجام می‌شد. در این راستا، گروه‌های بسیاری همکاری می‌کردند، گروه فنی و نگهداری دستگاه‌ها را آماده نگه می‌داشتند، گروه ارتباطات با شبکه‌های ارتباطی مختلف ارتباطات را به اتاق عملیات تحویل می‌دادند، چند نفر اپراتور در اتاق عملیات حضور داشتند و کوچک‌ترین تحرکات را بدون وقفه در برد عمودی نشان می‌دادند، گروه کنترل که می‌توانستند دستور پرواز و درگیری جنگنده‌ها با دشمن را صادر کنند، منتظر شناسایی بودند.
شناسایی حاصل اطلاعات پروازی رسیده از سازمان هواپیمایی کشوری، فاشا (فرماندهی اطلاعات و شناسایی) و سایت‌های شنود نشان می‌داد که هواپیمای مورد نظر خودی است و یا غیر خودی؛ اگر غیر خودی یا متخاصم بود، دستور به پرواز درآمدن هواپیما توسط افسر کنترل شکاری اتاق کنترل صادر می‌شد، بلافاصله و ظرف 2 دقیقه باید تکلیف هواپیما مشخص می‌شد، همین کار را ادامه دادیم. اما، تجهیزات برتر و برد زیاد موشک‌های دشمن باعث شده بود که دست ما کوتاه باشد و به جای تکنیک از تاکتیک‌های جدیدی استفاده کنیم.
تاکتیک جدید اینگونه بود که اگر دشمن برای جنگ شهرها تهدید می‌کرد، خود صدام از طریق رادیو تهدید می‌کرد که مردم غیور باختران و سنندج و یا مردم غیور تهران ساعت 4 شما را بمباران می‌کنیم، پس شهرها را خالی کنید. مردم مدتی شهر تهران را خالی می‌کردند و به ارتفاعات می‌رفتند، اینجا شبکه دیده‌بانی چه می‌کرد؟
* چرا پدافند هوایی از شبکه دیده‌بانی استفاده کرد؟
ما در طول یک هزار کیلومتر مرز دیده‌بان پدافندی مستقر کردیم. سرهنگ حسین حاجی رئیس شبکه دیده‌بانی غرب کشور بود و با خودروی خود از همه ساختمان‌ها سرکشی کرده و داوطلبانه نفراتی را انتخاب می‌کرد. ما از این طریق هواپیماهای بسیاری را استخراج کردیم و پدافند ما طوری بود که هنگام حمله به نقاط حساس عراق از شیارها، ما با سامانه‌های پدافندی فقط هواپیماهای خود را تحت وضعیت سفید قرار داده و هواپیماهای تعقیب‌کننده را منهدم می‌کردیم، پایگاه سوم شکاری همدان در 4 سال پایانی جنگ 350 عملیات برون‌مرزی علیه رژیم بعث انجام داد که همه آن‌ها به سلامت رفته و به سلامت بازگشتند.
حال آنکه بسیاری از جنگنده‌های مهاجم دشمن را در بدو ورود با جنگ‌افزارهای وسیع پدافند هوایی و سایت‌های موشکی یا هواپیماهای اف -14 که در پس ارتفاعات نگهداری می‌کردیم و به ناگاه به دشمن یورش می‌بردند، منهدم می‌کردیم.
* ماجرای ورود یک فروند فانتوم ایرانی به دسته 20 فروندی جنگنده‌های بعثی
باید به این نکته تأکید کنم که موضوع دفاع هوایی یک کارِ گروهی بود که بخش‌های مختلفی اعم از فاشا (فرماندهی اطلاعات و شناسایی) و سایت‌های شنود همه این عوامل شرکت‌کننده در یک تیم بودند تا دفاع موفقی انجام شود. ما این موفقیت را حاصل هماهنگی میان خلبان‌ها و کنترل شکاری‌ها در پایگاه سوم شکاری همدان می‌دانستیم.
طوری بود که فرمانده پایگاه داوطلب حمله می‌شد و می‌گفت من خیالم راحت است تا شما من را به هر سو هدایت کنید.
دشمن در یک مقطع زمانی تهدیداتی را متوجه باختران (کرمانشاه) کرده بود، ما همان موقع یک فروند فانتوم را به داخل 20 فروند جنگنده دشمن هدایت کردیم و آن هواپیما در رادار ما و دشمن دیده نشد، ما با او صحبت نکردیم و دشمن هم صدایی نشنید و حتی کلیک هم نکرد تا کسی متوجه پروازش شود، فقط به‌گونه‌ای از رادار سوباشی آن را هدایت کردیم که وارد دسته 20 فروندی جنگنده‌های دشمن شد، نتیجه این شد که 20 تا 3 تن، بمب در کوه‌ها ریختند و فراری شدند.
امیر سرتیپ خلبان سیروس باهری خلبان مذکور بود که تا لحظه آخر صحبت نکرد و لحظه ورود به دسته پروازی دشمن، فریاد زد که همه را در رادار خود دارم و از این لحظه فیلم گرفته بود. در این لحظه با مسلسل 20 میلی‌متری بدنه جنگنده‌های جدید دشمن را با رگبار سوراخ سوراخ کرده بود، سپس به سلامت بر روی زمین فرود آمده بود و بسیاری از وی تقدیر کردند.
فارس: جناب سرهنگ لطفا بیشتر درباره موقعیت سایت راداری سوباشی و چگونگی حمله بعثی‌ها به این سایت راداری بفرمائید.
سرهنگ فرخی: جنگنده‌های دشمن بارها و بارها به هدف انهدام رادار سوباشی آمده بودند، اما فرمانده دانشمند ما شهید منصور ستاری که یک کنترل شکاری خبره بود، یک تاکتیک بسیار خوب را با کمک مهندسین نیروی هوایی در زمینه زمان‌بندی ارسال موج رادار ابداع کرده بود. در این تاکتیک اگر 12 ثانیه موشک دشمن به اشعه راداری قفل کرده و ادامه داشته باشد، می‌تواند آن را منهدم کند، اگر زمان‌بندی ارسال موج پس از 10 ثانیه قطع شده و پس از 10 ثانیه آغاز شد، باید دوباره شروع به قفل کردن کند و دوباره قطع شود باید دوباره منفصل می‌شد.
* دشمن چگونه سایت سوباشی را منهدم کرد؟
دشمن بارها و بارها برای انهدام رادار سوباشی آمد، اما، هنگامی که قطعنامه در 27 تیر 67 امضا شد، تحرکات نظامی همچنان ادامه داشت، یعنی پروازهای گروهی دشمن در قالب‌های گشت‌زنی و ایذایی ادامه داشت، این جنگنده‌ای که رادار سوباشی را منهدم کرد در یکی از این دسته‌ها آمده بود اما، HIDING در مسئله MASS TRACK یک اصول کلی است، به طور مثال، وقتی حمله به H-3 انجام شد، ما به طور همزمان چند حمله دیگری علیه بعثی‌ها انجام داده بودیم تا دشمن مشغول شده و ما به کار اصلی خود برسیم.
جنگنده دشمن که رادار سوباشی را منهدم کرد در یکی از دسته‌های گروهی پروازی دشمن آمد و با یک شیرجه با ارتفاع پست توانست رادار سوباشی را منهدم کند. در آن زمان چون قطعنامه پذیرفته شده بود، پیوسته در تبلیغات گفته می‌شد که جنگ را رها کنید و قرارداد مورد قبول واقع شده است، اما، دسیسه‌هایی که مشاوران ابرقدرت‌های غرب و شرق به صدام می‌دادند، دو تاکتیک را برنامه‌ریزی کردند؛ نخست، منافقین را راه انداختند که رزمندگان اسلام با عملیات مرصاد یک تودهنی خوب به آن‌ها زدند. دوم، به دنبال این بودند تا عقده‌ای که از رادار سوباشی داشتند را تخلیه کنند.
* نقش سایت راداری سوباشی در موفقیت مأموریت‌های برون مرزی نیروی هوایی ارتش
رادار سوباشی در مأموریت‌های برون مرزی همچون لغو نشست جنبش غیرمتعهدها در بغداد موفقیت‌های بسیاری داشت. همچنین، توانست بسیاری از عملیات‌های دشمن را ناکام گذاشته و مانع از رسیدن آن‌ها به مقاصدشان شود. می‌خواهم در این مصاحبه ارزشمند که پس از چندین سال از این عملیات به زبان بیاورم، در آن منطقه دور رادارها را SHELTERIZE کرده بودیم و 90 سانتیمتر بتن دور رادار چیده بودند.
راکت لیزری که از جنگنده میراژ شلیک شد به اتاق عملیات اصابت کرد، موج این انفجار توانست اثر تخریبی خود را وارد کند. پیکر هیچکدام از این شهدا سالم نبود و متوجه شدیم که 4 نفر از آن‌ها شیفت بودند و 5 نفر از آن‌ها مازاد بر مأموریت به صورت داوطلبانه در سایت راداری سوباشی حضور داشتند، این شهدا، شهدایی هستند که هیچ‌گاه از یاد هیچ کسی نمی‌روند، آن کسی که ماجرای کربلا را شنیده است، باید بداند که این شهدا حسینی بودند و حسین‌وار جان خود را تقدیم جانان کردند.
* نظر امام درباره بقایای پیکرهای شهدای سایت سوباشی
هنگامی که پیکرهای این شهدا را جمع‌آوری کرده و به موطن‌های خودشان فرستادند، آخر شب در نظافت نهایی محل سایت یک دست و یک پا پیدا شد و به عرض حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب رسید، ایشان فرمودند شهید نبش قبر ندارد. این دست و پا را در بنای یادبودی در مدخل سایت سوباشی دفن کنید تا همواره مورد احترام قرار بگیرد. هر کدام از شما که به آن محل رفتید این بنای یادبود را زیارت کنید، چرا که نشانگر این است که میشود تا پای جان از ایران و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران دفاع کرد و هر دشمنی بداند که نمی‌تواند به راحتی وارد کشورمان شود.
سمت راست: سرهنگ بازنشسته سید احمد کیا | سمت چپ: سرهنگ بازنشسته هادی فرخی
در ادامه این میزگرد، سرهنگ کنترل شکاری بازنشسته سیداحمد کیا از افسران پدافند هوایی ارتش وارد بحث شد. شهید ستاری در سال ۶۳ که معاونت عملیات پدافند هوایی ارتش را برعهده داشت مأموریت خاصی را بر دوش او گذاشت. این مأموریت در حالی به او سپرده شد که سرهنگ کیا آن زمان در سایت کرج مشغول انجام وظیفه بود.
در ادامه روایت او از این مأموریت را با هم می‌خوانیم:
فارس: جناب سرهنگ شما چه زمانی به سایت راداری سوباشی مأمور شدید؟
سرهنگ کیا: من در سال 63 با درجه سروانی در سایت راداری کرج شیفت می‌دادم که شهید ستاری معاون وقت عملیات پدافند هوایی من را به دفتر خود احضار کرد. شهید ستاری به من گفت با توجه به اینکه ما در آینده نزدیک عملیات‌هایی را در منطقه جنوب غرب کشور داریم، صلاح دیده شد تا شما را به یکی از رادارهای تاکتیکی در جنوب غرب کشور منتقل کنیم.من با توجه به اینکه از اخلاق و روحیات شهید ستاری شناخت داشتم، دعوت او را قبول کردم. شهید ستاری تاکید داشت که من با خانواده به مأموریت اعزام شوم، وقتی چرایی آن را جویا شدم، شهید ستاری گفت برای اینکه درخواست مرخصی نداشته باشید، یکی از منازل ایران ـ ژاپن در ناحیه صنعتی ماهشهر که کاملاً مبله بود را به من دادند و شهید ستاری گفت که فقط خود و خانواده‌تان به محل مأموریت بروید و نیازی نیست هیچ وسایلی همراه خود ببرید. شهید ستاری به من گفت می‌خواهم شما در تاریخ اول آذر ماه سال 63 در محل مأموریت مستقر باشید.
* شهدای سایت سوباشی برای اجرای رسالت مهم خودشان جان خود را فدا کردند
من در عملیات‌های مختلفی همچون والفجر 8، خیبر و همچنین کربلای 6 خدمت شهید ستاری بودم و در پایان جنگ تحمیلی نیز خدمت این بزرگوار بودم.
در این بخش باید یاد و خاطره شهدای سایت رادار سوباشی که با علم و آگاهی خود را سپر قرار دادند و می‌دانستند که در شرایط سختی هستند. آن‌ها زمانی که هنگام تعویض شیفت بود و دو شیفت به صورت متراکم با توجه به بار بسیار شدید عملیاتی که بر دوش سایت سوباشی بود، داوطلبانه و با آغوش باز پذیرفتند جان بر کف ایستاده و با اجرای رسالت مهمی که بر دوش آن‌ها بود، جان خود را فدا کردند.
سایت رادار سوباشی با توجه به اهمیتی که داشت و دارد، 15 استان کشور را پشتیبانی می‌کرد. اعلام وضعیت قرمز، هوشیاری هوایی. این سایت تمام اطلاعاتی که از سایت‌های شنود زمینی و هواپیماهای خفاش دریافت می‌کرد. افسران حاضر در این سایت این اطلاعات را تجزیه و تحلیل کرده و همه نوع هشدار اولیه (EARLY WARNING) را به تمام شهرها ابلاغ می‌کرد. این کار باعث می‌شد تا هنگام بروز تهدیدات متنوع، جان هزاران نفر را نجات بدهد.
* اهمیت بالای انهدام سایت سوباشی برای فرمانده وقت نیروی هوایی بعث عراق
سایت رادار سوباشی از نظر استراتژیک بسیار اهمیت داشت. چرا که ژنرال حمید شعبان فرمانده وقت نیروی هوایی رژیم بعث اعلام کرده بود که اگر کسی از خلبانان من نتواند این سایت را هدف قرار بدهد، بهتر است که امتیاز این کار نصیب من شود و خودم آن را بمباران کنم. در این شرایط بود که اهمیت وجود سایت رادار سوباشی که خاری در چشم بعثی‌ها بود برای همگان مشخص شد.
دشمن بعثی در طول هشت سال جنگ تحمیلی 156 مرتبه به سایت راداری سوباشی حمله کرد. با توجه به اینکه، هواپیماهای رژیم بعث از نقاط کور راداری و دالان‌هایی استفاده می‌کردند که رادارهای همجوار و سایت رادار سوباشی نتواند آن‌ها را تشخیص بدهد. حتی مسافت پیمایش هوایی خود را دورتر کرده و از نقاط کور راداری و با عبور از دره‌ها در جهت شرق به غرب به این سایت حمله می‌کردند تا این رادار غافلگیر شود.
* موفقیت سایت راداری سوباشی در انهدام بیش از 200 فروند جنگنده بعثی
سایت راداری سوباشی با به‌کارگیری تمهیدات لازم و تجربیات بسیار بالای کارکنان خود می‌توانست حملات هوایی بعثی‌ها را دفع کرده و با به‌کارگیری سامانه‌های هواپایه و زمین‌پایه در هوا با کنترل و هدایت جنگنده F-14 اعزامی از پایگاه‌های اصفهان و شیراز و جنگنده F-4 اعزامی از همدان و تهران و شاید در مواقع مورد نیاز با استفاده از جنگنده F-5 پوشش هوایی مناسبی را در مناطق ایستایی به‌وجود بیاورد که بتوانند با تهدیدات هوایی به شکل جدی مقابله کنند. این یک بُعد قضیه در نبرد هوایی بود، بُعد دوم قضیه که جزو وظایف افسران کنترل شکاری این سایت راداری بود که با ایجاد سد آتشین از طریق سامانه‌های مختلف مانع حملات دشمن شده و حملات آن‌ها را با تاکتیک‌های مختلف دفع کنند.
سایت راداری سوباشی در هشت سال دفاع مقدس توانست بیش از 200 فروند از هواپیماهای دشمن بعثی را سرنگون کند و این موضوع خاری در چشم بعثی‌ها بود. اما، به مرور وقتی به عملیات مرصاد و هدف قرار گرفتن سایت راداری سوباشی نزدیک می‌شویم. در آن زمان، شهید ستاری پس از شهادت شهید بابایی به عنوان فرمانده نیروی هوایی ارتش و فرمانده قرارگاه رعد را برعهده گرفتند.
* اخطار شهید ستاری درباره دو نقطه از مرزهای غرب و جنوب غرب کشور
شهید ستاری 7 یا 8 ماه پیش از وقوع این اتفاق (هدف قرارگرفتن سایت راداری سوباشی) به دو نقطه یکی کوشک واقع در جنوب غرب و دیگری، کرند غرب واقع در غرب کشور بسیار حساس شده بود. شهید ستاری، تحرکات و تشدید فعالیت‌های هوایی رژیم بعثی با تجزیه تحلیل اطلاعات دریافتی روزانه از سایت‌های شنود زمینی و مشاهدات راداری، تهدیدات را تشخیص داده بود و گفت که این نقاط آبستن حوادث آینده است. بر همین مبنا، یک قرارگاه با نام فجر را در فرودگاه اسلام‌آباد غرب تشکیل شد.
قرارگاه فجر از مهندسی رزمی و نیروهای پدافندی و هوایی تشکیل شده بود. امیر سرتیپ غلامی مسئولیت این قرارگاه را بر عهده داشت و همراه با شهید ستاری فعالیت می‌کرد. یک ماه پیش از آغاز عملیات مرصاد، شهید ستاری در جلسه‌ای که مسئولان قرارگاه تاکتیکی فجر حضور داشتند، گفت که باید اقدامات تاکتیکی مناسبی را در این منطقه اجرا کنیم.
این اقدامات عبارت بودند از: برقراری پوشش هوایی 24 ساعته و گسترش سایت‌های موشکی جهت اقدام زمین به هوا علیه دشمن. سه سایت موشکی در غرب و سه سایت دیگر نیز در جنوب کشور مستقر شده بودند. همچنین، با توجه به تجربه عملیات والفجر 8، سایت‌های دامی موشکی را هم در این منطقه گسترش دادیم. چرا که هواپیماهای MIG-25 هر روز از منطقه عکسبرداری می‌کردند، چون این کار آن‌ها را نجات می‌داد.
* پدافند هوایی ارتش به دنبال بدل‌زدن به عملیات آفندی بعثی‌ها بود
تاکتیک و تکنیک ما برای بدل زدن به عملیات آفندی بعثی‌ها، اجرای عملیات فریب بود. در واقع، تجربیات فریب در والفجر 8 را در این عملیات اجرایی کردیم. موفقیت این تاکتیک به نحوی بود که بعثی‌ها گیج شده بودند و نمی‌دانستند باید با کدام یکی از این سایت‌ها درگیر شوند. تمهیدات بسیار ارزشمند شهید ستاری در عملیات مرصاد موجب شد طی 3 یا 4 روز بیش از 14 فروند جنگنده بعثی را منهدم کنیم. اگر چه در این عملیات 19 تن از بهترین نیروهای پدافندی را در سایت سوباشی از دست دادیم و به فیض شهادت نائل شدند.
دستاورد پدافند هوایی ارتش از عملیات مرصاد این بود که توانستیم علاوه بر دفع تهدیدات جنگنده‌های شرقی و غربی، با اجرای دفاع کلی در منطقه تحت سایت رادار سوباشی تکمیل‌کننده کار و اطلاعات باشد. ما اطلاعات اصلی را از سایت شنود دریافت می‌کردیم و این بود که روشن می‌کرد با چه نوع تهدیدی روبرو هستیم.
از سوی دیگر، بعثی‌ها در عملیات‌های هوایی از تکنیک‌های خود استفاده می‌کرد. آن‌ها از طریق شناسایی با هواپیماهای MIG-25 مشاهده می‌کرد که مناطق مسدود است و باید علیه اقدامات ما، اقدامات دیگری را انجام دهد. در این شرایط بود که ما با سایت‌های فریب و سایت‌های لایو اقداماتی را انجام دادیم.
* نبوغ شهید ستاری باعث شد دفاع هوایی را به خوبی انجام دهیم
یکی‌دیگر از اقدامات شهید ستاری این بود که ما «هاگ» کنترل در برخی مناطق مستقر کردیم. افسران کنترل شکاری را آموزش دادیم که در خود سایت مستقر باشند. آنتن هاگ بسیار بزرگ بود و در مدت بسیار کوتاهی شناسایی می‌شد. با توجه به این سایت‌ها و استقرار عملیاتی آن‌ها (سه سایت در غرب، سه سایت در جنوب و یک سایت در چهارمحله ایلام) به نحو بسیار خوبی می‌توانستیم دفاع هوایی را انجام دهیم. این دفاع هوایی توسط افسران دوره دیده انجام شد و همه اهدافی که وارد منطقه می‌شدند را با دادن سمت، سرعت، ارتفاع و فاصله تحویل سایت‌های موشکی داده و سایت‌های موشکی علیه این اهداف شلیک‌های موفقی داشتند.
27 تیرماه سال 67 پس از قبول قطعنامه حملات هوایی بعثی‌ها با هدف غافلگیرکردن نیروهای ما شدت گرفت. اما، تمهیدات شهید ستاری مانع از غافلگیرشدن پدافند هوایی شد و این بخش با جان و دل در همه مراحل از کشورمان دفاع کرد. در نتیجه، در یکی از روزها یک بمب بر فراز اتاق عملیات سایت راداری سوباشی منفجر و باعث مجروحیت شهید «دستنبو» شد. او با تمام مجروحیت به کار خود ادامه داد و پیشنهاد امیر سرتیپ غلامی برای ترک موقعیت سایت سوباشی را قبول نکرد، چرا که شهید دستنبو می‌گفت اهمیت کار در این نقطه بیش از سایر نقاط است و اگر اجازه بدهید در این سایت بمانیم.
هنگامی که دشمن بعثی حملات خود را تشدید کرد، بعثی‌ها در ساعت 16:04 روز 5 مرداد 67 با استفاده از بمب‌های لیزری و شلیک آن به اتاق عملیات سایت سوباشی باعث شهادت 19 تن از بهترین نیروهای پدافند هوایی ارتش شدند.
سمت چپ: سرهنگ بازنشسته خسرو خطیب‌قوامی
در ادامه، سرهنگ بازنشسته خسرو خطیب قوامی افسر عملیات موشک هاگ و موشک S-200 موضوع را ادامه داد، او در طول هشت سال دفاع مقدس در عملیات‌های بسیاری حضور داشته و در یگان عملیاتی بوشهر و جزیره خارک فعالیت کرده است.
فارس: چرا سایت رادار سوباشی برای بعثی‌ها اهمیت بسیاری داشت؟ آیا آن‌ها از ابتدای جنگ به دنبال نابودی سایت راداری سوباشی بودند؟
سرهنگ خطیب‌قوامی: همه عزیزان به ویژه امیر شاه‌محمدی و جناب فرخی و جناب کیا به خوبی اهمیت سایت راداری سوباشی را بیان کردند. اما، یک بعد مغفول درباره سایت راداری سوباشی وجود دارد، آن بعد این است که بسیاری از افرادی که دستی بر آتش دارند این ایراد را به پدافند هوایی وارد کنند که چرا این تعداد متخصص کارآمد در این سایت حضور داشتند. حتی بسیاری از اساتید از ما می‌پرسند که آیا این کار ضرورت داشته است؟ در جواب باید گفت: بله.
اگر اهمیت و مسئولیت فرماندهی کنترل سایت راداری سوباشی را در آن لحظه بررسی کنیم، به راحتی می‌توانیم اهمیت این سایت را بدانیم. سایت راداری سوباشی یک ایستگاه و یک مرکز عملیاتی در غرب کشور با مسئولیت 15 استان و تمام تهدیداتی که در جریان عملیات مرصاد متوجه آن است. یک ستون زمینی با پشتیبانی هوایی متعددی حرکت کرده و یک مسئولیت اضافی را به سایت راداری سوباشی تحمیل کرده است.
* پدافند هوایی با عملکرد موفق خود بالگرد شهید صیاد را در عملیات مرصاد هدایت کرد
اینجا، یک فرمانده خوش فکر به نام شهید علی صیاد شیرازی مرکز فرماندهی و کنترل خود را در بالگرد قرار می‌دهد تا عملیات را فرماندهی کند. چه کسی باید به این بالگرد فرمان داده و مسیرهای امن را به خلبان اعلام کند؟ تأمین پوشش پدافند هوایی نیز با سایت رادار سوباشی است. این ایستگاه به طور همزمان در حال کنترل هواپیماهای بازگشتی از خارج به داخل کشور نیز هست، همچنین کنترل هواپیماهای گشتی رزمی و سوخت‌رسان و سایت‌های هاگ گسترش یافته در محل نیز با سایت رادار سوباشی است.
علاوه بر موارد مذکور، ما یک ایستگاه RP به عنوان یک ایستگاه رادار پوشش‌دهنده نقاط کور راداری را در غرب مستقر کرده‌ایم و با استفاده از رادار PAR (کاشف هدف) سامانه هاگ را به همراه یک افسر کنترل شکاری در آنجا مستقر کرده‌ایم تا اگر هدفی بر روی زمین خوابید، موقعیت آن را به ما اطلاع بدهد. سایت راداری سوباشی با 6 تا 7 مأموریت با توجه به تهدیدات موجود از سوی دشمن باید به همه این موارد رسیدگی کند.
چند افسر کنترل شکاری جان بر کف آن روز شیفت خود را ترک نمی‌کنند و با احساس وظیفه پای مأموریت خود می‌ایستند تا خطری کشورمان را تهدید نکند. ما نیز یک پاسخ برای این موضوع داریم علاوه بر تمام سختی سایت راداری سوباشی در 5 مرداد 67 باید به این نکته اشاره کنیم که 19 نفر با 38 چشم تمام موقعیت‌ها را کنترل و هدایت می‌کنند.
* پدافند هوایی ارتش در عملیات مرصاد ۱۸ جنگنده بعثی را منهدم کرد
برداشت من این است، همه عزیزانی که در سایت راداری سوباشی به شهادت رسیدند یک هدف داشتند و باید آن را به دانشجویان، مردم و نیروهای نظامی خود آموزش بدهیم که آن‌ها در لحظه این احساس را داشتند که ما حتی به اندازه برهم زدن یک پلک کنترل، رصد و صیانت از فضای عملیات مرصاد را ترک نخواهیم کرد.
عملیات مرصاد در همه ابعاد با موفقیت انجام شد و سامانه‌های موشکی نیز کار خود را در حد اعلا انجام دادند. سامانه‌های موشکی هاگ مستقر در منطقه عملیات مرصاد نیز موفق به شکار 14 تا 18 فروند از جنگنده‌های دشمن شدند. در نهایت، هرگونه پشتیبانی هوایی از منافقین را نابود کرده و کنترل فضای منطقه عملیاتی مرصاد با صرف هزینه بسیار(شهادت 19 افسر پدافندی) را در اختیار گرفت.
در پایان باید گفت؛ سایت رادار سوباشی در عملیات مرصاد به عنوان یک ایستگاه ماندگار، مادر و همیشه بیدار، گویای عملکرد پدافند هوایی در طول هشت سال دفاع مقدس است.
در پایان نیز، امیر سرتیپ شاه‌محمدی نکاتی را درباره اهمیت سایت راداری سوباشی و شرایط امروز آن بیان کرد.
فارس: نکته پایانی را بفرمائید.
امیر سرتیپ شاه‌محمدی: در ابتدا، از فعالیت‌های خبرگزاری فارس که زحمت برگزاری این میزگرد برای بیان رشادت دلیرمردان سایت راداری سوباشی را کشیدند، سپاسگزارم.
* برد سایت راداری سوباشی به چندهزار کیلومتر افزایش یافته است
دشمن انتظار داشت ما در دفاع مقدس و پس از آن بشکنیم، اما پدافند هوایی ارتش امروز پادشکن شده است. در حال حاضر، سایت راداری سوباشی علاوه بر اینکه 700 کیلومتر زمان جنگ را برای خود حفظ کرده توانسته است به برد چندهزار کیلومتری دست پیداکند.
سایت راداری سوباشی امروز انواع رادارها و سامانه‌های دفاعی بومی را به منظور مقابله با هرگونه تهدید مستقر کرده است. ایستگاه‌های جمع‌آوری اطلاعاتی شامل پرنده‌های با سرنشین و بدون سرنشین و ایستگاه‌های زمینی را به وجود آورده و قدرتمندتر شده است. در واقع، با رفتن سایت راداری سوباشی در 5 مرداد 67 ما نشکستیم، قوی باقی نماندیم بلکه قوی‌تر شدیم.
* پدافند هوایی ارتش برای پادشکن‌ماندن لحظه به لحظه فعالیت می‌کند
پدافند هوایی لحظه‌ای ایستادگی و خاموشی ندارد و لحظه به لحظه در حال فعالیت و تلاش برای پادشکن‌ماندن است. دقیقا، مانند یک بدن در مقابل ویروس‌ها که برای نابودی ویروس مبارزه و آن را نابود می‌کند، مبارزه با آن ویروس به نحوی است که دفعات بعد دیگر آن ویروس قادر نیست آن بدن را بیمار کند. این پیکره و بدن جمهوری اسلامی ایران که سامانه‌های دفاعی آن سامانه‌های پدافندی هستند، روز به روز قوی‌تر شده و قوی‌تر خواهد شد.
پایان پیام/
