دو سناریو برای نجات برجام / یادداشت سیدحسین موسویان در «میدل ایست آی» را بخوانید

میدل ایست آی در مطلبی به قلم سید حسین موسویان نوشت: یک نماینده مجلس ایران بعد از دیدار با وزیر خارجه، اعلام کرد که ایران مذاکرات هسته ای را با قدرتهای جهانی را شروع خواهد کرد.

به گزارش خبرداغ به نقل از  انتخاب ؛ در ادامه این مطلب آمده است:  ترامپ رئیس جمهور قبلی آمریکا درمی 2018 از برجام خارج شد ودرحالیکه ایران به تمام تعهدات برجامی اش پایبند بود، شدیدترین تحریمها را علیه ایران اعمال کرد.

ایران نیز درواکنش، با اتخاذ "استراتژی مقاومت"، ضمن تقویت متحدین منطقه ای خود، توان هسته ای خود را افزایش و سطح غنی سازی را از 5% به 60% افزایش داد تا سیاست فشار حداکثری خودش را به آمریکا وارد کند.

درحقیقت ترامپ موجب شد که ایران باکاهش تعهدات برجامی، به سمت نقطه غیرقابل بازگشت هسته ای پیش رود تا بعد از آن هم آمریکا منافعی دربازگشت به برجام نداشته باشد.

بایدن رئیس جمهور آمریکا اعلام کرده که به دیپلماسی پایبند است اما تاکید کرده که سایر راهها برای جلوگیری ایران از بمب هسته ای را دنبال خواهد کرد. راب مالی نماینده آمریکا درمذاکرات برجام گفت: ما واقع بین هستیم. ما میدانیم که ممکن است ایران مسیر دیگری را اتخاذ کند. لذا لازم است ما با اسرائیل و سایر متحدان منطقه ای مان هماهنگ باشیم.

موانع اصلی احیاء برجام

درحالیکه سقوط برجام یک فاجعه خواهد بود، اما بخاطر موانع زیر، احتمال سقوط برجام وجود دارد:

اول اینکه آمریکا بدنبال برجام به اضافه مذاکرات منطقه ای است یعنی برجام پلاس. درحقیقت آمریکا برای بازگشت به برجام یک امتیاز از ایران میخواهد تا بتواند نقش منطقه ای ایران را مهار کند. آیت الله خامنه ای رهبر عالی ایران تصریح کرد که با گره زدن برجام با موضوعات منطقه ای و موشکی مخالفت است و اجازه دخالت به خارجی ها درمسائل امنیت ملی ایران را نخواهد داد.

دوم اینکه ایران برای بازگشت به تعهدات کامل برجامی، ضمانت میخواهد که آمریکا باردیگر از برجام خارج نخواهد شد وهمچنین از سایر کشورهای عضو برجام هم میخواهد که درصورت نقض برجام توسط آمریکا، آنها به تعهدات برجامی خود پایبند باشند تا ایران بتواند از منافع اقتصادی برجام بهره مند باشد. ضمن اینکه کنگره آمریکا هم میتواند بعد از احیاء برجام و رفع تحریمها، مجدد همان تحریمها را تحت عناوین حقوق بشر و مسائل منطقه ای مجدد برگرداند. اما نه آمریکا و نه سایر قدرتهای جهانی امضاء کننده برجام (کشورهای گروه 1+4)، چنین ضمانتی نمیدهند.

سومین مانع مربوط به تسلیحات است. براساس برجام و قطعنامه 2231، تحریمهای سازمان مللی علیه تجارت تسلیحات با ایران دراکتبر سال گذشته برداشته شد. اما دولت بایدن برای لغو دستوراجرایی رئیس جمهور درمورد رفع تحریمهای تسلیحاتی با مشکلات داخلی مواجه خواهد شد. لذا ممکن است بایدن نیزهمان سیاست ترامپ را دنبال نموده ومانع تجارت تسلیحاتی سایر کشورها با ایران شود که این نقض برجام است.

عدم بالانس قدرت

باید به این نکته توجه داشته باشیم که ایران درصورت عدم اجرای برجام با تحریم مواجه میشود درحالیکه سایر قدرتهای جهانی عضو برجام با هیچ مجازاتی برای نقض برجام مواجه نخواهند بود.

دوسناریو برای نجات برجام

برای خروج از بن بست دو سناریو وجود دارد:

سناریو اول، بهترین گزینه اجرای کامل متن فعلی برجام براساس قطعنامه 2231 است. برای ایجاد اعتماد متقابل در تحقق این سناریو، قدرتهای جهانی و ایران میتوانند روی "طرح اجرای گام به گام" برجام توافق کنند. برای مثال درقدم اول توقف غنی سازی 60درصدی ایران درمقابل رفع تحریمهای مشخصی مثل تحریمهای مالی وبانکی ایران. درقدم دوم توقف غنی سازی 20% ایران درمقابل رفع تحریمهای نفتی ایران. به همین ترتیب طرح گام بگام تکمیل شود.

سناریو دوم میتواند آغازیک روند با اجرای بخشی از برجام و خاتمه آن با تحقق برجام پلاس باشد.

درحقیقت برجام از دو بخش اصلی تشکیل شده است. بخش اول مربوط به شفافیت وبازرسی و نظارت است. طبق برجام و برای اطمینان از عدم دسترسی ایران به بمب هسته ای، ایران تعهدات شفافیت حداکثری را بدون محدودیت زمانی پذیرفته است، همچون اجرای پروتکل الحاقی و ترتیبات اجرایی کد 3.1 موافقتنامه پادمان. اوباما رئیس جمهور پیشین آمریکا گفت، برجام براساس مکانیزم راستی آزمایی بی سابقه استوار است و نه براساس اعتماد.

بخش دوم برجام مربوط به محدودیتهای برنامه هسته که همه تاریخ انقضاء دارد. مثلا برای یک دوره زمانی 10-15 ساله محدودیتهایی درمورد سطح غنی سازی و تعداد و نوع سانتریفیوژها وجود دارد.

درقالب سناریو دوم و برای اطمینان از عدم دسترسی ایران به بمب هسته ای، ایران بخش اول برجام مربوط به راستی آزمایی و شفافیت را اجراء و قدرتهای جهانی نیز متقابلا بخش اساسی تحریمها مثل تحریمهای بانکی و نفتی را برخواهند داشت. دراین سناریو ایران تعهدی به اجرای بخش دوم یعنی محدودیتهای هسته ای نخواهد داشت و بعنوان نهایتا میتواند یک "کشورآستانه هسته ای منهای بمب هسته ای" باشد اما بمب هسته ای نخواهد داشت.بهرحال محدودیتهای هسته ای هم تاریخ انقضاء دارد و هم فراتر از تعهدات معاهده ان پی تی است.

در این سناریو، وبرای راستی آزمایی از رفع تحریمهای کلیدی، دولت آقای رئیسی میتواند لیست جامعی از پروژه های زیربنایی کشور را روی میز مذاکرات گذاشته و دولت بایدن هم براساس برجام ،مجوز اوفک وزارت خزانه داری درمورد این پروژه ها را صادر کند تا سایر کشورها بتوانند بدون وحشت از احتمال تحریمهای آمریکا، با ایران درمورد اجرای این پروژه ها همکاری کنند.

اما برای حرکت به سمت برجام پلاس، ایران و قدرتهای جهانی باید درمورد یک مکانیزم مشروع توافق کنند. مکانیزم صحیح برای گفتگوهای منطقه ای این است که گفتگوهای منطقه ای بین خود کشورهای منطقه درچهارچوب قطعنامه 598 سازمان ملل ، شکل گیرد. قطعنامه 598 که به جنگ ابران و عراق خاتمه داد، به دبیر کل ماموریت داده که با هشت کشور حاشیه خلیج فارس درمورد مکانیزم برقراری صلح و امنیت گفتگو کند. لذا هشت کشور حاشیه خلیج فارس میتوانند درقالب قطعنامه 598 سازمان ملل، گفتگوهای منطقه ای را به میزبانی دبیر کل این سازمان آغاز کنند و درمورد بحرانهای منطقه همچون یمن، سوریه و عراق و افغانستان گفتگو کنند.

کشورهای منطقه خلیج فارس میتوانند درقالب این گفتگوها و ایجاد یک سیستم امنیت و همکاری جمعی درمنطقه، طرح "خلیج فارس عاری از سلاح هسته ای و سلاح های کشتار جمعی" را توافق کنند و درمورد تسلیحات متعارف هم به یک توافق جمعی منصفانه منطقه ای دست یابند که با این روش "برجام پلاس منطقه ای" را خلق خواهد شد. این مسیری بار گفتگو درمورد بحرانهای خاورمیانه است که بستگی به موفقیت مذاکرات برجام خواهد داشت.