| |
پنجشنبه ۲۰ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۵:۱۹
بروزرسانی ۷ ساعت پیش
به گزارش خبرداغ به نقل از روزنامه رسالت ، عالمان شیعه در طول تاریخ، در موضوعات مختلف دینی نظریات گوناگونی ارائه کرده و از نقد – البته با رعایت آداب و اخلاق علمی- کوتاه نیامده‌اند.
اخیرا یکی از عالمان بزرگوار حوزه علمیه اظهار داشته‌اند که «اقتصاد اسلامی» شوخی است. این البته یک دیدگاه علمی است، اما از جهاتی سزاوار تأمل. این عالم بزرگوار، بابیان تاریخچه‌ای از تعامل فکری عالمان انقلابی با جریان اخوان المسلمین در مصر، دیدگاه‌های این دسته از عالمان را عمدتا متأثر از تفکرات اخوانی دانسته‌اند و ازجمله این‌که ایده «اقتصاد اسلامی» برگرفته از دیدگاه‌های اخوانی و افرادی نظیر سید قطب است که نسبت به شیعه هم‌نظر مثبتی نداشته‌اند.
این عالم بزرگوار در ادامه اظهارات خویش، اشاراتی به نظام‌های مشهور اقتصادی در طی قرن بیستم میلادی نموده و در بین مکاتب اقتصاد سوسیالیستی و اقتصاد بازار آزاد، دومی را مبتنی بر روش عقلا دانسته‌اند، ضمن تأکید بر این‌که اسلام هم نظامات عقلایی را پذیرفته است؛ بدین ترتیب، اسلام اقتصاد بازار آزاد را پذیرفته است، هرچند ممکن است بعضی نظریات در اقتصاد بازار آزاد هم عقلایی و درنتیجه موافق فقه اسلامی نباشد. عمده استدلال ایشان بر این‌که چیزی به نام «اقتصاد اسلامی» نداریم آن است که در آیات و احادیث، چیزی در باب کنترل تورم و راه‌های افزایش تولید نداریم؛ پس بیایید این فقه عقلایی شیعه را از بین نبریم!
این چکیده و محصّل حدود یک ساعت ارائه این عالم بزرگوار است، که نگارنده به‌عنوان طلبه‌ای کوچک، برخی نکات که درباره این مطالب، به نظر می‌رسد را در ذیل مورد تأمل قرار می‌دهد:
این عالم بزرگوار، ریشه این ایده که اسلام نیز در برابر مکاتب اقتصادی جهان، خود دارای مکتبی اقتصادی است را ناشی از اثرپذیری عالمان شیعه معاصر نظیر شهید صدر و شهید مطهری از دو جریان مارکسیستی و اخوانی می‌دانند. در این باب، نکاتی شایسته توجه است:
در مواجهه افکار و ایده‌ها همواره در تاریخ جوامع انسانی، استفاده از نقاط قوت فرهنگ‌ها و آرای علمی یک مزیت محسوب میشود. این‌که عالمانی از نظریات دیگران که آن را درست می‌یابند، بهره برند، نقطه‌ضعف تفکر ایشان به شمار نمی‌رود. حضرت امام صادق علیه‌السلام در حدیث مفصل توحید مفضّل (که این حدیث، خود به‌صورت یک کتاب مستقل در دسترس همگان است) به بخشی از نقاط قوت اندیشه ارسطویی اشاره و از وی به دلیل ارائه این نظریات، تجلیل می‌نمایند. خود این عالم بزرگوار در ضمن سخنانشان جوانان را به تفکر و تأمل و بررسی فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها و بهره‌گیری از آن دعوت نموده‌اند. پس، با این فرض که افرادی همچون شهید مطهری و شهید صدر متأثر از اندیشه‌های سید قطب و یا مارکس به این نکته معتقد باشند که اسلام قابلیت ارائه یک مکتب اقتصادی را دارد، نفس این امر نقطه‌ضعف اندیشه‌شان محسوب نمی‌شود. گذشته از این، در بیانات این عالم حوزوی آمده است که –چنانکه واقع امر هم‌چنین است- اندیشه‌های اخوانی تحت تأثیر افکار سید جمال‌الدین اسدآبادی است و می‌دانیم که سید جمال نیز عالمی شیعی بود که با بهره‌گیری از محضر عالمان سترگی چون شیخ انصاری و میرزای شیرازی و سنت فکری بزرگانی چون شیخ‌الرئیس افکارش را مطرح می‌نمود.
همو بود که تدریس شفای بوعلی را در مصر شروع کرد و نگاه به فلسفه مشاء را در میان عالمان متأخر مصری رواج داد؛ با این حساب، اخوان المسلمین هم به شکلی مرهون افکار و میراث فرهنگی و فکری شیعه محسوب میشود. ضمن این‌که اشاره شد که اگر نکته صحیحی در دیدگاه‌های اخوانی بود اخوانی بودنش، دلیل کافی برای ردّ آن دیدگاه نیست، این مواجهه با آرای علمی، نهایتا می‌توان ما را به ورطه تحجر بیفکند.
این عالم بزرگوار تأکیددارند که فقه تجارت شیعی فقهی کاملا عقلایی است و نگرش بازار آزاد هم عمدتا –مگر در مواردی خاص- عقلایی است؛ لذا نکات مشترک زیادی می‌توان بین آموزه‌های اقتصادی فقه شیعه و اقتصاد بازار آزاد یافت. عرض میشود: از فرمایش شما نتیجه می‌گیریم که:
اولا؛ برای این‌که چیزی اسلامی باشد، لازم نیست که حتما ردی از آن، در آیات و احادیث یافت و همین‌که عقلایی باشد برای اسلامی بودنش کافی است؛ درنتیجه، برای دستیابی به مکتب اقتصادی اسلام، هیچ ضرورتی ندارد که منبعمان، صرفاادله نقلی باشد و یافته‌های عقلایی هم می‌تواند سرچشمه جوشش دیدگاه‌های اقتصادی و منبع انتظام یک مکتب اقتصادی باشد. ثانیا؛ با استفاده از فرمایش حضرتعالی و مبانی مورداشاره‌تان در این بحث، می‌توان بخشی از مکتب اقتصادی معتقد به بازار آزاد را که عقلایی است به‌علاوه روش‌های عقلایی اقتصادی دیگر جز آن را مجموعا -و البته با انتظامی انسجام بخش- مکتب اقتصادی اسلام به‌حساب آورد.
نکات دیگری در این باب، قابل‌بیان است که ان شاء الله در آینده نزدیک ارائه خواهد شد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا یقینی
