کارنامه درخشان «عزت الله انتظامی» در دهه هشتاد

 

در این مطلب، سراغ فیلم های انتظامی در دهه هشتاد رفته ایم و از چند منظر آن ها را مورد تحلیل قرار داده ایم: چه سالی بازی کرده، کارگردانش که بوده، چندمین تجربه همکاری شان رقم خورده، چه موفقیتی برای او به همراه داشته و مهمتر از همه چرا می توان از نقش آفرینی اش دفاع کرد. در این نوشتار نقش ها تحلیل شده اند و به طور مصداقی بازی عزت الله انتظامی در هر فیلم مورد واکاوی قرار گرفته است.

سایه روشن؛ 1380

 

کارآگاه علوی 

کارگردان: حسن هدایت

چندمین همکاری بود: سومین همکاری، یک بار سال 67 در فیلم «گرند سینما» و بعد از آن در سال 75 در سریال تاریخی «محاکمه»

 

ویژگی های نقش: «سایه روشن» جزو فیلم هایی است که زیاد تحویلش نگرفتند، البته فیلم چندان خوبی هم نبود چون نه به جشنواره راه پیدا کرد و نه فروش خوبی در گیشه داشت بنابراین چندان هم دیده نشد و خیلی ها به همین خاطر متوجه نشدند که داستان فیلم درباره دوران کهنسالی کارآگاه علوی است. کاراکتری که به واسطه سریال «کارآگاه» که نیمه دوم دهه 70 از تلویزیون پخش می شد حسابی بین مردم محبوب شده بود، حالا در این فیلم انتظامی نقش این کاراکتر را بازی میکرد. کارآگاهی که از یک طرف درگیر پرونده یک قتل می شود و از سوی دیگر با روح همسرش هم در ارتباط است. بین فضای رئال و سوررئال قصه معلق است. همین رفت و آمد و ارتباط بین فضای واقعی و فراواقعی فیلم بازی انتظامی را حسابی سخت کرده بود، اما او تمام توانش را گذاشته بود تا این مرز برداشته شود تا مخاطب فضای حاکم بر قصه را باور کند.

موفقیت نقش: فیلم به جشنواره راه پیدا نکرد.

 

 

پدر دکتر سپیدبخت 

کارگردان: بهمن فرمان آرا

چندمین همکاری بود: طی این همه سال «خانه ای روی آب» تنها همکاری فرمان آرا و انتظامی است.

 

ویژگی های نقش: «خانه ای روی آب» کلی بازیگر سرشناس دارد که همگی نقش هایی کوتاه کوتاه دارند تا مخاطب با مواجه با آنها با وجه تازه ای از شخصیت دکتر سپیدبخت با او رو به رو می شود، عزت الله انتظامی است که نقش پدر دکتر را برعهده دارد. او سال هاست که در خانه سالمندان زندگی می کند و دکتر هر از چندگاهی به ملاقاتش می رود. کلا انتظامی دو سکانس در فیلم بازی دارد، در همین دو سکانس او مخاطب را با بازی اش کاملا تحت تاثیر قرار می دهد. انتظامی برای اینکه گریه کردن آخر سکانس را مخاطب با تمام وجود بپذیرد از ابتدای سکانس با بازی اش اتمسفر صحنه را به تصرف خودش در می آورد. غرغرکردن های زیر لبش آرام آرام اوج می گیرد و جملات به شکل بریده بریده همراه با بغض ادا می شود تا در نهایت به انفجار و هق هق رسید.

موفقیت نقش: سیمرغ بلورین بهترین نقش مکمل مرد

 

 

کارگردان: بهروز افخمی

چندمین همکاری بود: قبل از «گاو خونی» انتظام با افخمی در فیلم «روز فرشته» همکاری کرده بود.

 

ویژگی های نقش: یکی از خاص ترین نقش های دوران کاری انتظامی نقش پدر قهرمان داستان که مخاطب با او در خواب قهرمان قصه رو به رو می شود. پدری که هم هست و هم نیست. کاراکتری که هم دیالوگ دارد و هم ندارد چون معدود دیالوگ هایی هم که می گویند زیر متن صدای راوی محو و گنگ به گوش مخاطب می رسد انتظامی در مصاف با این کاراکتر اما اعجاب برانگیز رفتار می کند. او کل حالات رفتاری و واکنش هایش را با میمیک و حالات صورتش را طوری کنترل می کند که کاملا منطبق است با همه روایت هایی که از زبان قهرمان قصه بیان می شود. انتظامی از پس این نقش سخت به طرز خارق العاده ای و با اتکا به همه داشته های بازیگری اش در این سال ها بر می آید و آن را تبدیل به یکی از کارهای موفق کارنامه اش می کند.

موفقیت نقش: بهترین بازیگر مرد از بخش بین الملل جشنواره بیست و دوم فیلم فجر.

 

 

کارگردان: احمدرضا معتمدی

چندمین همکاری بود: اولین همکاری معتمدی و انتظامی

 

ویژگی های نقش: «دیوانه ای از قفس پرید» دیالوگ های سخت و آهنگینی دارد؛ دیالوگ هایی که اتفاقا طولانی هستند و به خاطر وزنی که کلمات دارند باید یک سره گرفته شوند تا حس نقش و دیالوگ های کاملا دربیاید و منتقل شود. حالا شما فکرش را بکنید، انتظامی در سن 79 سالگی دیالوگ هایی را که معتمدی نوشته در عالی ترین حدش اجرا می کند. او این دیالوگ های مطول و آهنگین را طوری مال خود می کند که انگار سال هاست با این نوع ادبیات با اطرافیانش دیالوگ می کند و حرف می زند. او تمام حرکات از نحوه راه رفتن گرفته تا چگونگی حرکت دست هایش و... همه را در خدمت دیالوگ ها درآورده و تلاش کرده با برقراری یک هارمونی درست بین دیالوگ ها و بازی اش تصویری ملموس از یک پیرمرد کفتارصفت را به مخاطب ارائه دهد. مستوفی در نهایت با بازی انتظامی تبدیل به یکی از منفورترین پیرمردهای تاریخ سینما می شود.

موفقیت نقش: برخلاف انتظار بازی انتظامی نه به چشم هیات داوران جشنواره فجر آمد و نه در جشن خانه سینما دیده شد.

 

 
کارگردان: محمد بزرگ نیا

چندمین همکاری بود: عزت الله انتظامی در مجموع، در پنج فیلم محمد بزرگ نیا بازی کرده است: کشتی آنجلیکا (1367)، جنگ نفت کش ها (1372)، طوفان (1375)، جایی برای زندگی (1383) و راه آبی ابریشم (1390)

 

ویژگی های نقش: داستان «جایی برای زندگی» در حاشیه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران می گذرد. محمد بزرگ نیا در این فیلم بخشی از تاثیر جنگ بر خانواده های ایرانی را به تصویر کشید و برای رسیدن به این منظور زندگی عیدی محمد، به عنوان بزرگ خاندان را محور قرار داد. این نقش را هم به عزت الله انتظامی سپرد که مردی سنتی و پابند به خانواده و زیست دسته جمعی است. بزرگ نیا می دانست که کمتر کسی خصوصیات نمایش چنین ویژگی هایی را دارد بنابراین سراغ انتظامی رفت. در بازی او همزمان جبروت و اقتدار هست و در عین حال عطوفت و مهربانی.

موفقیت نقش: نقش آفرینی عزت الله انتظامی در «جایی برای زندگی» او را از سوی داوران جشنواره فجر، مستحق نامزدی بهترین بازیگر نقش اول مرد کرد.

 

 

کارگردان: مسعود کیمیایی

چندمین همکاری بود: اولین

 

ویژگی های نقش: او نقش رضا معروفی را بازی می کند. پاسخ به این سوال که رضا معروفی کیست، کار ساده ای نیست. مثل بقیه شخصیت های کیمیایی از دل دیالوگ ها و قصه نمی توانیم اینکه شخصیت چه کاره است و هدفش چیست را پیدا کنیم. می دانیم که رضا معروفی گانگستر است. ولی نه مثل میثاق. برای خودش در کسب و کار هم اصولی دارد. به سهند پناه می دهد و هوایش را دارد. با فروزنده و محسن رابطه عجیب و غریبی دارد. هردویشان را به شیوه عجیب و غریبی دوست دارد اما در نهایت حکم را خودش در حق محسن اجرا می کند. او مهم ترین شخصیت «حکم» است. این را از اسمش می فهمید؛ رضاست. کیمیای اسم کاراکترهایی را رضا می گذارد که به منش و اعتقادشان در فیلم احترام می گذارد. این رضا معروفی هم گرچه تبهکار است اما نشان می دهد که روشنفکر است. عشق سینماست. از صادق هدایت حرف می زند و گویا با او حشر و نشر داشته است.

موفقیت نقش: فیلم به جشنواره نرفت و در جشن خانه سینما هم مورد توجه قرار نگرفت.

 

 

کارگردان: فریدون جیرانی

چندمین همکاری بود: «ستاره می شود» نخستین و تنها همکاری فریدون جیرانی و عزت الله انتظامی است.

 

ویژگی های نقش: فریدون جیرانی در اولین جلد ستاره ها، داستان یک بازیگر قدیمی تئاتر به نام رفیع گلکار را محور قرار داد و این نقش را به عزت الله انتظامی سپرد. او سال ها است خانه نشین شده و قدرت حرکت ندارد. روی ویلچر نشسته و به روزهای رفته فکر می کند و حسرت می خورد. دخترش پونه با هزار مشقت نقشی کوتاه برای او پیدا کرده اما در روز فیلمبرداری شرایط برای او طوری چیده شده که رفیع گرفتار استرس می شود و از پس نقش بر نمی آید. رفتار کارگردان و دیگر عوامل دور از جوانمردی است و رفیع غم زده تر از قبل می شود. «ستاره می شود» جزو بهترین نقش آفرینی های عزت الله انتظامی در دهه هشتاد است که حالات استرس، غم و دلتنگی یک بازیگر را در چهره اش نشان می دهد.

موفقیت نقش: انتظامی برای «ستاره می شود» نامزد سیمرغ بهترین نقش اول از جشنواره فجر شد. او در جشن دوازدهم خانه سینما هم تندیس نقش اول مرد گرفت.

 

 

کارگردان: امیرشهاب رضویان

چندمین همکاری بود: فیلم «مینای شهر خاموش» تنها همکاری عزت الله انتظامی و امیرشهاب رضویان است.

 

ویژگی های نقش: عزت الله انتظامی در «مینای شهر خاموش» نقش بلندی برعهده ندارد اما به همین مقدار توانسته شمایلی باورپذیر از آقای قناتی نشان دهد. او مردی است اصل ساز و عرفان و در عین حال خوش مشرب. پیوسته از عشق ورزی به مردم و میهن می گوید و به دکتری که از آن طرف آمده حالی می کند، رفتنش اشتباه است. کارگردان برای نمایش روحیات شوخ این پیرمرد از انتظامی خواسته به قدر کفایت از تبحرش در بالا انداختن ابرو و خواندن ترانه استفاده کند. به این ترتیب انتظامی تصویری قابل قبول از درونیات کاراکتر قناتی نشان می دهد و اتفاقا فصل جذاب «مینای شهر خاموش» به حضور او اختصاص دارد. بده بستان او و ایرج بهرامی که نقش راننده در اختیار دکتر و قناتی را برعهده دارد، فصل جذاب دیگر فیلم است و هر دو به خوبی دو نسل را نمایندگی می کنند.

موفقیت نقش: عزت الله انتظامی به خاطر بازی در «مینای شهر خاموش» در جشن دوازدهم خانه سینما کاندیدای نقش اول شد.

 

 

کارگردان: رسول صدر عاملی

چندمین همکاری بود: فیلم «شب» اولین و تنها همکاری عزت الله انتظامی و رسول صدر عاملی است.

 

ویژگی های نقش: رسول صدر عاملی «شب» را با سه بازیگر اصلی ساخت. عزت الله انتظامی، زنده یاد خسرو شکیبایی و امین حیایی. حضور سه بازیگر از سه نسل مختلف ترکیبی جذابی است که اتفاقا نتیجه موفقی هم به همراه داشت. انتظامی نقش دکتری قلابی را برعهده دارد که امین حیایی (سرباز) مامور شده او را تحویل دهد. شب اما به دلیل برف مجبور به توقف در مشهد هستند و به خانه ای می روند که خسرو شکیبایی صاحب آن است. بازی انتظامی در این فیلم سهل و ممتنع است؛ یک پزشک قلابی که کم حرف می زند و با حالات و بازی اش باید به مخاطب درونیاتش را بقبولاند و انتظامی چه استادانه این کار را می کند. انتظامی در لحظاتی که فرصت فرار را به دست آورده روی دیگری از توانایی اش را به رخ می کشد و با بازی در سکوت و کمک از چهره، حالت ترس و نگرانی را به بیننده منتقل می کند.