به گزارش
خبرداغ به نقل از روزنامه وقایع اتفاقیه - لیلا رزاقی: حادثه ریزش تونل متروی کیانشهر و پس از آن متروی کوهسار تهران و حوادثی که برای کارگران اتفاق افتاد، تعداد حوادث کارگری در چند ماهه گذشته را افزایش داده است.
از سال 1377 که پروژه راه‌اندازی مترو در کشور کلید خورده، خبرهای مختلفی درباره میزان پیشرفت کار، اضافه‌شدن خطوط مترو و افزایش روزافزون حجم جابه‌جایی مسافران توسط این وسیله حمل‌و‌نقل ارزان‌قیمت شهری منتشر شد اما نتیجه جست‌وجوها درباره میزان خسارات و هزینه‌های جانی احتمالی که مترو برای راه‌اندازی هر یک از خطوط جدید یا تعمیر خطوط قبلی خود متحمل شده چندان روشن نیست. بااین‌همه افزایش حجم خبرها در سه، چهار ماه اخیر درباره کشته یا مصدوم‌شدن کارگران در حین راه‌اندازی خطوط مترو موجب شده زنگ خطر برای ایمن‌سازی هرچه بیشتر کارگاه‌های زیرزمینی به صدا درآید.
به عقیده این کارشناسان، هرچند این اتفاقات همه روزه برای کارگران ساختمانی در سطوح مختلف اتفاق می‌افتد و همین مسئله موجب شده آمار خبرهای مربوط به حوادث درباره کارگران ساختمان بالاتر رود اما دستگاه‌های عریض و طویلی همچون مترو باید ضمن اتخاذ تدابیری برای حفظ جان کارگران، ضریب امنیت و حفاظت فیزیکی از محیط‌های کارگاهی را برای پیمانکارانی که گاهی از حداقل‌های آموزشی درباره ایمنی برخوردار هستند، بالاتر ببرند تا شاهد اتفاقاتی از این دست نباشیم.
حادثه پشت حادثه
18 خرداد سال جاری، مرگ کارگر مترو بر اثر سقوط از جرثقیل خبرساز شد و ایلنا خبر داد، کارگر پروژه مترو حین کار در محوطه کارگاه به دلیل سقوط از جرثقیل جانش را از دست داده است؛ کارگر جوانی که در حین کار در تقاطع خیابان ولی‌عصر(عج)- مولوی جان باخت فقط 24 سال داشت. پسر جوان در حال نصب جرثقیل برجی در محوطه کارگاه پروژه بود که طناب پاره شد، او روی زمین افتاد و وقتی اورژانس رسید، کار از کار گذشته بود. پس از آن و در 28 خرداد، برخورد تجهیزات مترو در شهران و انفجار خط لوله گاز موجب فوت دو کارگر شد.
رئیس کمیته عمران شورای اسلامی شهر تهران در آن زمان به یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود، این حوادث نشان می‌دهد کار در شهر تهران بسیار سخت و پیچیده است و برای اینکه از این‌گونه حوادث جلوگیری کنیم باید از دستگاه‌های پیشرفته استفاده شود. اقبال شاکری تأکید کرده بود، نباید در توسعه مترو از روش‌های سنتی حفاری استفاده کرد و باید حواسمان باشد تا اتفاقی به این گستردگی رخ ندهد اما حتی گفتن این حرف‌ها هم نتوانست جلوی حادثه کیانشهر را که شب چهارشنبه، 17 شهریور اتفاق افتاد، بگیرد.
11 کارگر در حال کار در بخشی از تونل در حال ساخت مترو در منطقه کیانشهر کرج بودند که ناگهان بخشی از سقف آن ریزش کرد و 9 کارگر زیر آوار ماندند تا درنهایت پس از ساعت‌ها تلاش و جست‌وجو پنج نفر از آنها از زیر آوار نجات یافتند و در نهایت چهار نفر زیر خروارها خاک مدفون شدند. ابوالفضل قناعتی، عضو هیئت‌رئیسه شورای شهر، در گفت‌وگویی درباره دلیل حادثه گفته بود، راننده بیل مکانیکی باید برای برداشتن سگمنت‌ها به صورت تک‌تک اقدام کرده و زمانی که برای برداشتن اولین سگمنت اقدام می‌کند، سگمنت‌ها به طول ٦٠ متر همگی ریزش می‌کنند و به این شکل حادثه رخ می‌دهد. هنوز 24 ساعت از حادثه متروی کیانشهر نگذشته بود که صبح پنجشنبه، 18 شهریور خبرها حکایت از ریزش کارگاه متروی کوهسار شهران داشت؛ خبری که از سوی کولیوند، رئیس مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی کشور، اعلام شد و از مصدومیت یک کارگر در این حادثه حکایت داشت که البته هنوز هم از سوی سایت متروی تهران با تیتر درشت تکذیبیه رد شده است.
بسیاری معتقد هستند، باوجود بودن نظارت‌های کنترلی بر شیوه فعالیت پیمانکاران، هنوز هم تا رسیدن به استانداردهای لازم فاصله زیادی باقی مانده است و حوادثی که در چند ماهه گذشته برای کارگران ایرانی و افغان شاغل در متروی تهران اتفاق افتاده، می‌تواند ازجمله ده‌ها حادثه حین کاری باشد که روزانه برای کارگران دیگر در صنایع و کارگاه‌های مختلف که از کمترین نظارت و حفاظت ایمنی برخوردار هستند، اتفاق بیفتد اما یکی از مسائلی که بیش از هر چیز توجه بیشتر شنوندگان این خبرها را به خود جلب می‌کند، مرتبط‌بودن حوادث کارگری به برخی کارفرماهای خاص مانند مترو و مجموعه‌های عریض و طویلی از این دست است که طبیعتا ضرورت پاسخگویی هریک از دستگاه‌های ذی‌ربط همچون شهرداری را بیشتر می‌کند.
پیمانکاران بدون مجوز حادثه‌ساز هستند
ابوالفضل اشرف‌منصوری، رئیس کانون سراسری مسئولان ایمنی و بهداشت کار کشور، در گفت‌وگو با «وقایع‌اتفاقیه» ضمن تأکید بر اینکه لزوم رعایت استانداردهای ایمنی بارها از سوی کارشناسان به مجموعه‌هایی همچون شهرداری‌ها و کارگاه‌های ساختمانی تذکر داده شده است اما عملا تا رسیدن به حد استاندارد، فاصله زیادی داریم، گفت: یکی از مشکلاتی که ما در ایران درزمینه بهداشت و ایمنی محیط کار داریم و قطعا نقص محسوب میشود، مجوز قبل از شروع کار است که باید این قضیه در دستور کار قرار بگیرد. بسیاری از پیمانکاران بدون مجوز کار و بدون ارزیابی ریسک خطرپذیری آن، وارد کار می‌شوند و شروع می‌کنند، درحالی‌که ابتدا باید از سوی مرجع نظارتی، ارزیابی ریسک صورت بگیرد و خطرات شناسایی شود تا پس از آن مجوز صادر شود.
اگر این اتفاق بیفتد شاید تا حدود زیادی جلوی تعدد حوادث در محیط کار گرفته خواهد شد. منصوری تصریح کرد: در بحث ریزش تونل و خاک و ریزش‌های مربوط به گودبرداری، دستورالعمل خاصی وجود دارد که هرکدام از اینها باید یک چک‌لیست داشته باشد و مسئول اجرا یا سرپرست اجرا می‌توانند قبل از شروع کار، محل را بازدید کنند و تخمین بزنند که چه مقدار احتمال ریزش وجود دارد و فقط در این صورت است که می‌توانند تا زمان تحکیم کامل خاک، عملیات را به تعویق بیندازند ولی کسی طبق آیتم‌ها و الزامات ایمنی عمل نمی‌کند.
سهل‌انگاری‌های تکرارشدنی
به گفته منصوری، یکی از مواردی که ما شاهد عدم رعایت آن طبق اصول و ضوابط اجرائی هستیم، عدم توجه پیمانکاران به قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به تأسیسات زیرزمینی است: «طبق قوانین و آیین‌نامه‌ها و حتی مجوزهای مربوط به ساختمان و ... باید نقشه‌های مربوط به این تأسیسات از مرجع تهیه شود؛ برای مثال از شرکت برق به‌منظور جانمایی نقشه خطوط زیرزمینی کمک گرفته و ناظر شرکت برق و گاز در محل حضور داشته باشند تا به آن لوله گاز یا برق آسیب نرسد که منجربه ریزش، انفجار و... شود.»
رئیس کانون صنفی ایمنی و بهداشت کار کشور در ادامه می‌گوید: متأسفانه بخش بزرگی از این ماجرا مربوط به سهل‌انگاری مسئولان دستگاه‌های اجرائی است که در خطوط مختلف برق و گاز،گودبرداری و ... کار می‌کنند و به این موارد بی‌توجه شده‌اند. اگر شهردار همان منطقه‌ای که مترو در آن ریزش کرده است از نظر بافت شهری و منطقه‌ای، ناظرانی را برای کنترل حفاظت فنی این تونل‌ها تعیین می‌کردند، یک هشدار قبل از وقوع حادثه به‌وجود می‌آمد و جلوی چنین فجایعی گرفته می‌شد. به گفته منصوری، سازمان قطار شهری تهران فقط مسئول ساخت است و به تنهایی به تمام مسائل مربوط به چگونگی اجرای کار به‌وسیله پیمانکاران و میزان حفاظت و ایمنی کار اشراف ندارد، بنابراین تمام سیستم‌ها باید به کمک هم بیایند تا کار پیش برود.
رتبه 102 از بین 189 کشور
منصوری درباره جایگاه ایران در رعایت استانداردهای ایمنی در جهان هم به آمار جالب توجهی اشاره می‌کند و می‌گوید: «در رتبه‌بندی جهانی درزمینه ایمنی و بهداشت کار متأسفانه جایگاه خوبی نداریم. من در یکی از مصاحبه‌های معاون روابط کار وزارت کار شنیدم که گفتند در رتبه‌بندی جهانی از بین 189 کشور رتبه 102 را از نظر رعایت ایمنی و بهداشت کار دارا هستیم که به‌هیچ‌وجه رتبه خوبی نیست و وجود دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های خاص و رعایت استانداردهای جهانی و حضور مسئولان ایمنی در کارگاه‌ها ازجمله این شاخص‌هاست که درواقع در رتبه‌بندی کشورها از نظر رعایت مسائل ایمنی مورد توجه قرار می‌گیرد.
به گفته این فعال صنفی، مجوز صلاحیت پیمانکار که از دو، سه سال پیش صادر شد تا حدی تغییراتی را درزمینه حفاظت و ایمنی ایجاد کرده اما تا رسیدن به استانداردها فاصله زیادی باقی است. منصوری دراین‌باره می‌گوید: با توجه به اینکه بیش از 70 درصد حوادث کار از ناحیه پیمانکاران وجود داشت، وزارتخانه تصمیم گرفت مطابق با بسیاری از کشورها صلاحیت ایمنی پیمانکاری را به کمک انجمن‌ها و کانون ایمنی و بهداشت کشور الزامی کند و در کانون توانستیم به صورت سیستماتیک و نظام‌مند ثبت‌نام را انجام دهیم و به نتایج خوبی هم برسیم اما همچنان مشکلاتی دراینزمینه وجود دارد؛ یکی از معضلاتی که وجود دارد این است که بسیاری از پیمانکاران ما هویت کاری ندارند یعنی شرکت‌هایی هستند که فقط به‌واسطه ثبت‌شدن در اداره ثبت شرکت‌ها، ماهیت پیمانکاری به خود می‌گیرند و هیچ تخصص و دیدگاهی درزمینه مهندسی و ایمنی ندارند، فقط به صورت تجربی وارد بازار کار می‌شوند.
متأسفانه همین شرکت‌ها پس از ثبت شروع به کار می‌کنند و چون رتبه‌بندی نمی‌شوند در کلیه زمینه‌های کار هیچ ماهیت وجودی ندارند یعنی اگر اتفاقی هم برای مجموعه و کارگرانش بیفتد ما به‌عنوان دیده‌بانان حفاظت و ایمنی بهداشت کار نمی‌دانیم اینها حقیقی ،حقوقی یا شرکتی بودند که فقط یک روز تأسیس شدند تا یک پروژه مقطعی را پیش ببرند.
به گفته وی، با توجه به مفاد مندرج در این آیین‌نامه بسیاری از شرکت‌هایی که هویت اجرائی و تخصصی ندارند ملزم می‌شوند صلاحیت پیمانکاری هم علاوه‌بر صلاحیت ایمنی پیمانکاری بگیرند و این موجب شد بیایند آموزش‌های ایمنی را بگیرند، چون ما فقر شدید آموزشی داریم و این مسئله فقط با کلاس‌های آموزشی حل نمی‌شود. طبق الزامی که در این آیین‌نامه هست، کارفرماها و اعضای هیئت‌مدیره می‌آیند و آموزش ایمنی می‌بینند و کارگران هم به همین شکل. طبق ماده «91» قانون کار، اینها باید سال‌ها قبل در این زمینه‌ها آموزش می‌دیدند اما متأسفانه سال‌های سال ما از این قضیه غافل بودیم یعنی مراکزی مانند فنی‌و‌حرفه‌ای و مراکز آموزش مهارت این مسئله را نادیده می‌گرفتند.
برگه قرارداد، جان کارگر را تضمین نمی‌کند
رئیس کانون انجمن‌های صنفی ایمنی و بهداشت کار کشور در ادامه می‌گوید: درباره کارفرماهای خاص مانند مترو یک معضل خیلی بزرگ داریم و آن این است که این کارفرماها رعایت مسائل ایمنی را برای پیمانکاران در حد قرارداد می‌بینند یعنی در قراردادشان قید می‌کنند رعایت کلیه مسائل ایمنی برعهده پیمانکار است و به این شکل تلویحا خودشان را مبرا از پاسخگویی می‌کنند. پیمانکاران هم از‌سوی‌دیگر تعهدی به این قضیه ندارند و میگویند می‌توانم رعایت کنم، می‌توانم نکنم! بنابراین ما باید دراینزمینه یک پیشنهاد جامع درباره لزوم رعایت مسائل پیمانکاری داشته باشیم تا اینها ملزم به رعایت شوند.
منصوری تأکید می‌کند: بارها شده به پیمانکار تذکر دادیم این کارگر که روی تیرآهنی راه می‌رود، هیچ وسیله‌ای برای حفاظت از خودش ندارد که برایش اتفاقی نیفتد و از پیمانکار شنیده‌ایم ما تا 10 نفر بیمه بی‌نام داریم و هر اتفاقی بیفتد بیمه پرداخت می‌کنند. شما نگران چه هستید؟ معنی این مسئله این است که ما به‌راحتی با یک برگ بیمه روی جان آدم‌ها معامله کنیم و چون بیمه‌نامه داریم و خسارت جانی‌اش از محل پرداخت خسارت پرداخت میشود، پس هر اتفاقی که برای این کارگر افتاد، مسئولیت ما را به‌عنوان پیمانکار کم می‌کند. او تأکید می‌کند: درباره این قضیه بیمه‌نامه باید ضوابطی اندیشیده شود که برای مثال بیمه‌نامه بی‌نام یا مسئولیت، زمانی صادر شود که تعهد صددرصدی پیمانکار و کارفرما به جان آدم‌ها در آن لحاظ شود و تعهد خرید تجهیزات حفاظت فنی و تعهد به‌کارگیری مسئول حفاظت ایمنی کارگاه، تعهد نظارت مستمر لحاظ شود و خیالش را به این شکل راحت نکنیم که با یک برگه بیمه‌نامه می‌تواند به راحتی با جان کارگران بازی کند.
نتیجه بی‌تفاوتی به صلاحیت پیمانکاران
در روزهای گذشته کارشناسان بارها بر لزوم ایمن‌سازی فضای کارگاهی و متعهدماندن ارگان‌هایی همچون شهرداری تهران بر رعایت حداقل‌های استاندارد ایمنی تأکید کرده‌اند. پس از حادثه چهارشنبه‌شب متروی کیانشهر و کشته‌شدن چهار کارگر، فرید باطوم‌چی در گفت‌وگو با ایلنا با اشاره به حوادث متروی کیانشهر - کرج و کوهسار - شهران که منجربه فوت چهار کارگر و مصدوم‌شدن یک کارگر شده، گفته است؛ شهرداری تهران به اخذ صلاحیت برای پیمانکارانش بی‌تفاوت است که این مسئله می‌تواند به حوادثی از این دست دامن بزند. درهمین‌حال کارشناسان روابط کار معتقد هستند شناسایی ریسک بالای خطر در کارهای ساختمانی و به همان نسبت اولویت‌دادن به استانداردسازی محیط کارگاه برای حفظ جان کارگران ازجمله مواردی است که می‌تواند ضریب خطای انسانی و به تبع آن خسارت‌های جانی را کاهش دهد.
از سال 93 و با اجرای دستورالعمل تأیید صلاحیت ایمنی در امور پیمانکاری در کشور، کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که به‌عنوان پیمانکار مشغول فعالیت هستند، موظفند قبل از عقد هرگونه قرارداد پیمانکاری، گواهینامه تأیید صلاحیت ایمنی دریافت کنند؛ بر‌این‌اساس تمام پیمانکاران دولتی و خصوصی که در استان تهران مشغول به کار هستند و شهرداری‌ها، استانداری‌ها و وزارتخانه‌های مختلف باید با پیمانکارانی قرارداد ببندند که گواهینامه تأیید صلاحیت ایمنی داشته باشند. به استناد ماده «87» قانون کار، تمام پیمانکاران حقیقی و حقوقی که قصد فعالیت درزمینه عمرانی، خدماتی، پشتیبانی و فنی را دارند باید پیش از عقد قرارداد پیمانکاری با دستگاه‌های اجرائی، شرکت‌های دولتی، غیردولتی و اشخاص حقیقی، برای اخذ گواهی تأیید صلاحیت ایمنی از اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی اقدام کنند.
