پرونده هستهای و تحریمها بر مناسبات ایران و کشورهای قفقاز و آسیای مرکزی اثرگذار است
او با بیان اینکه در هنگام تصویب این سند و اجرایی شدن آن پرونده هستهای ایران مطرح شد و سیاست خارجی ما را تحتتاثیر خود قرار داد، اظهار داشت: با مطرح شدن پرونده هستهای و متعاقب آن اعمال تحریمها علیه ایران، این مساله بر مناسبات ما با این کشورها در موضوعات همکاریهای سیاسی، اقتصادی، امنیتی و... تاثیر گذاشت و موجب شد روابط ما با آنها با چالشهایی روبهرو شود.
ریاستجمهوری روحانی فصل تازهای از روابط ایران و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز گشود
این پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک با یادآوری حضور بسیاری از مقامات ارشد کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز در مراسم تحلیف ریاست جمهوری حسن روحانی تصریح کرد: از همان آغاز دوران ریاست جمهوری آقای روحانی مشخص بود که کشورهای این منطقه نگاه ویژهای به ایران دارند و درصدد گسترش روابط دو جانبه با ما هستند و به عبارتی میتوان گفت فصل تازهای در روابط ایران و کشورهای حوزه حوزه آسیای مرکزی و قفقاز گشوده شد.
برجام در توسعه روابط ایران و کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز اثر گذاشت
کالجی ادامه داد: به موازات توافق هستهای و ایجاد گشایش در عرصه سیاست خارجی و همچنین ایجاد برخی چالشها در منطقه خاورمیانه عربی، توجه ویژهای به این مناطق شده است که هر چند نسبت به دورههای گذشته با افزایشهای محسوسی روبرو بوده اما هنوز کافی نیست.
شکلگیری مکانیزمهای چند جانبه برای توسعه روابط
او با بیان اینکه در این دوران مکانیزمهای چند جانبهای برای توسعه روابط ایران با کشورهای این منطقه شکل گرفته است، خاطرنشان کرد: ایران به غیر سازمان اکو در هیچ کدام از مجامع منطقهای عضو نیست و عضویتش نیز در پیمان شانگهای به صورت عضویت ناظر و بدون حق رای است. از سویی، روابط طرفین در سطح دوجانبه نیز نمیتوانست باقی بماند.
این کارشناس مسائل آسیای مرکزی و قفقاز افزود: برای خروج از این بنبست ایران مکانیزمهای سه جانبهای مانند مکانیزم ایران، ترکمنستان و قزاقستان را در منطقه آسیای مرکزی طراحی کرد که در چارچوب این مکانیزم، خط راهآهن اینچهبرون افتتاح شد و قرار است خطوط راهآهن ایران به ترکمنستان و قزاقستان متصل شود. همچنین در منطقه قفقاز نیز مکانیزم ایران، آذربایجان و روسیه ایجاد شده است.
مکانیزمهای سهجانبه میتواند موجب تحرک منطقهای شود
کالجی با بیان اینکه این مکانیزمهای سهجانبه میتواند موجب تحرک منطقهای شود، ابراز داشت: این مکانیزمهای سهجانبه حد فاصل دیپلماسی دوجانبه و دیپلماسی منطقهای هستند و البته قابلیت گسترش نیز دارند؛ به طور مثال، ایران میتواند مکانیزم ایران، ارمنستان و روسیه و همچنین ایران، ارمنستان و گرجستان را ایجاد کند و در منطقه آسیای مرکزی نیز مکانیزم چهارجانبه ایران، ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان به منصه اجرا درآورد.
ظرفیت کشورها با یکدیگر متفاوت است
او در رابطه با این مسئله که برخی میگویند توسعه مناسبات ایران با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به دلیل توانمندیهای پایین آن کشورها چندان به صرفه نیست هم بیان کرد: این تصور درستی نیست. ظرفیت کشورها با یکدیگر متفاوت است؛ برخی دارای توان مالی، برخی کشورها دارای نیروی انسانی، برخی دیگر دارای توانمندی صنعتی و برخی دیگر دارای توان خدماتی هستند.
توسعه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به سود ایران است
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه ایران باید هم با کشورهای صنعتی و قدرتهای بزرگ و هم با کشورهای در حال توسعه روابط خود را توسعه دهد، یادآور شد: کشورهای منطقه آسیای مرکزی و قفقاز هر چقدر رشد و توسعه پیدا کنند، این مساله به سود ما است؛ چون آنها همسایگان ما هستند و توسعه و امنیت آنها میتواند به توسعهیافتگی و افزایش صلح و ثبات و امنیت در کشور ما نیز کمک کند.
کالجی اضافه کرد: همچنین ایران با این کشورها دارای مرزهای بسیار طولانی است؛ بازارچههای مرزی و مناطق آزاد اقتصادی میان طرفین وجود دارد که مراودات اقتصادی نسبتا خوبی در آنها انجام میشود. همچنین توسعه خطوط ترانزیتی ایران با این کشورها دارای اهمیت است و اقوام دو سوی مرز دارای پیوندهای عمیق با یکدیگر هستند.
همکاریهای خارج از اوپک محور همکاریهای ایران و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز باشد
او با بیان اینکه ایران میتواند با کشوری همانند ترکمنستان در عین رقابت در مسائل گازی همکاری داشته باشد، عنوان کرد: مسائلی همچون سرمایهگذاری مشترک در مسایل انرژی، صادرات گاز به ترکمنستان به اروپا از خاک ایران و... از مسایل بسیار با اهمیتی هستند. کشورهایی همچون ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و... عضو اوپک نیستند و در شرایطی که قیمت نفت و گاز کاهش یافته، همکاریهای خارج از اوپک میتواند محور همکاریهای طرفین با یکدیگر باشد.
موضوعات و زمینههای همکاریهای ایران و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز
این پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک مقابله با ریزگردها، همکاریهای آبی، کشاورزی، ارسال خدمات فنی و مهندسی را از جمله زمینههای قابل گسترش در روابط میان ایران با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز برشمرد و گفت: مساله گردشگری یکی از موضوعاتی که متاسفانه نسبت به آن غفلت شده است و گسترش روابط در این چارچوب میتواند قفل عدم توسعه مراودات اقتصادی میان ایران و آن کشورها را بشکند.
کالجی با بیان اینکه خوشبختانه طی دو، سه سال گذشته تحرکات خوبی برای توسعه همکاریها در زمینه گردشگری میان ایران با برخی از کشورهای قفقاز صورت گرفته است، اظهار داشت: اصولا کشورهای حوزه آسیای مرکزی در مساله گردشگری و لغو روادید بستهتر و محافظهکارانهتر عمل میکند اما اگر ایران بتواند همانند کاری که با کشورهای قفقاز انجام داد را با این کشورها انجام دهد این مسئله میتواند توسعه روابط ایران با کشورهای آسیای مرکزی را با جهش محسوسی روبهرو سازد.
مبارزه با افراطیگری و تروریسم از زمینههای مستعد گسترش مناسبات است
او با بیان اینکه همکاریهای امنیتی و مبارزه با افراطیگری و تروریسم یکی از زمینههای مستعد گسترش مناسبات میان ایران و کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز است، تصریح کرد: داعش منطقه قفقاز شمالی را ولایت اسلامی قفقاز اعلام کرده و بخشی از آسیای مرکزی را ولایت خراسان تاریخی نامیده است و بخش مهمی از فرماندهان و جلادان داعش از این مناطق هستند.
ایران میتواند الگوی مبارزه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز با تروریسم باشد
این کارشناس مسایل آسیای مرکزی و قفقاز با بیان اینکه بخشی اعظمی از تحولات تروریستی رخ داده در روسیه و اروپا طی ماههای گذشته توسط شهروندان کشورهای این منطقه صورت گرفته است، خاطرنشان کرد: ایران به عنوان کشوری که در صف مبارزه با تروریسم و افراطیگری در منطقه قرار دارد، میتواند الگوی مبارزه این کشورها با تروریسم و افراطیگری باشد و طرفین میتوانند با یکدیگر تبادلات اطلاعاتی و همکاریهای امنیتی داشته باشند.
ایران اقدامات حساسیتبرانگیز مذهبی انجام ندهد
کالجی با اشاره به تفاوت مذهبی ایران با کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز ابراز داشت: تمامی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز شمالی اهل تسنن هستند. بخش اعظمی از آذربایجان شیعه و گرجستان و ارمنستان نیز مسیحی هستند. با این حال، تمامی کشورهای این منطقه براساس قانون اساسیشان سکولار و غیرمذهبی هستند. با این وجود، ایران باید احتیاطهایی درخصوص رابطه با این کشورها داشته باشد و اقداماتی را انجام ندهد که موجب حساسیت آنها شود.
او افزود: ایران نباید به هیچ وجه اقداماتی انجام دهد که به نوعی تبلیغ تشیع محسوب میشود. ما نباید این احساس را در مسئولان و علمای این کشور ایجاد کنیم که میخواهیم آنها را شیعه کنیم. باید متوجه این باشیم که بسیاری از علمای این کشورها تحت تاثیر مفتیهای سعودی هستند و با شیعههراسی و ایرانهراسی که در سطح منطقه و دنیا انجام میشود.
رفتوآمد سعودیها در پسابرجام به کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز یافته است
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با بیان اینکه رفت و آمد مسئولان سعودی پس از برجام به کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز به شدت افزایش یافته است، عنوان کرد: تاجیکستان و آذربایجان از جمله کشورهایی هستند که عربستان آنها را به صورت هدفمند نشانه گرفته است و همین مساله موجب میشود تا ایران با احتیاط و هوشیاری مناسباتش را با این کشورها تنظیم کند.
ارتقا همکاریهای ایران با روسیه بر روابط تهران با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز اثرگذار است
کالجی در پاسخ به این سوال که تا چه اندازه توسعه مناسبات تهران و مسکو و افزایش اعتماد میان طرفین در توسعه روابط کشورهای این منطقه با ایران اثرگذار بوده است؟ بیان کرد: بیتردید روسیه بازیگر اصلی این مناطق است و توسعه و ارتقای مناسبات و همکاریهای ایران با روسیه میتواند بر نوع روابط ما با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز تاثیر بگذارد.
واکنش منفی روسها توسعه روابط ما با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را متوقف میکند
او افزود: اگر روسها نسبت به توسعه مناسبات ایران با کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز، رویکرد منفی بگیرند. حتما این مسئله موجب توقف و حتی کاهش روابط ایران با کشورهای این منطقه میشود چراکه روسها از اهرمهای مختلفی در زمینههای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و امنیتی با این کشورها برخوردار هستند.